ΑπόψειςΤα δύο μεγάλα ατυχήματα αφετηρία για την επαναξιολόγηση της ασφάλειας στην Ευρώπη

Η εξυπηρέτηση Ελέγχου Εναέριας Κυκλοφορίας παρέχεται με σκοπό να προληφθούν συγκρούσεις γενικά μεταξύ αεροσκαφών και μεταξύ αεροσκαφών και εμποδίων στην περιοχή ελιγμών, και να επιτευχθεί κανονική και ταχεία ροή εναέριας κυκλοφορίας. Αντίστοιχα τα κριτήρια σχεδιασμού ΕΕΚ είναι το άθροισμα των αρχών, οι οποίες χρειάζεται να ληφθούν υπόψη για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή του συστήματος αεροναυτιλίας, ή των μερών της με σκοπό να διευκολυνθεί η ενιαία λειτουργία αποδοτικότερα, οικονομικότερα και πρακτικότερα.

‘Αεροπορικά ταξίδια χωρίς ατυχήματα’ είναι η κυρίαρχη απαίτηση στη διαχείριση της εναέριας κυκλοφορίας. Παρόλα αυτά ενώ η ασφάλεια είναι ο κύριος στόχος, δεν εξετάζεται σε απομόνωση από την ανάγκη παροχής κανονικής και αποδοτικής ροής εναέριας κυκλοφορίας.

Επομένως οι στόχοι της πολιτικής αεροπορίας ήταν και συνεχίζουν να είναι ασφάλεια, ταχύτητα και κανονικότητα, η δε σειρά τους προσδιορίζει την σημαντικότητά τους. Αυτό σημαίνει ότι πρώτα επιζητείται η ασφάλεια και κατόπιν οι όποιοι άλλοι στόχοι.

Το νέο πλαίσιο αναφοράς της ασφάλειας ως συνισταμένη περισσότερων παραγόντων

Μέχρι σήμερα η Ευρώπη θεωρούσε ότι είχε κατακτήσει τον πρώτο και σημαντικότερο στόχο της, δηλαδή την ασφάλεια και επομένως είχε στρέψει την προσοχή της στους άλλους, την κανονικότητα και την ταχύτητα. Πράγματι αυτά φαίνονταν ότι ήταν και τα μεγάλα προβλήματα που είχε να διαχειριστεί, αφού οι καθυστερήσεις στις πτήσεις σε συνδυασμό με τη διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση αεροπορικών ταξιδιών αναγκαστικά μονοπώλησαν το ενδιαφέρον του EUROCONTROL και των χωρών μελών του. Όμως τα δύο μεγάλα ατυχήματα που συνέβησαν στην Ευρώπη, όχι μόνο συγκλόνισαν τον οργανισμό, αλλά πολύ περισσότερο τον ανάγκασαν να συνειδητοποιήσει ότι η ασφάλεια ποτέ δεν είναι δεδομένη και ότι είναι ένα πολύ περισσότερο σύνθετο θέμα, το οποίο δεν αντιμετωπίζεται μόνο με την τεχνολογία. Αντίθετα τις περισσότερες φορές αυτή η ίδια η εισαγωγή/τροποποίηση ή αναβάθμιση της τεχνολογίας η οποία μπορεί να αντιμετωπίζει κάποιους από τους κινδύνους, από την άλλη πλευρά δημιουργεί και άλλους νέους. Αυτό είχε σαν συνέπεια να έχουμε φθάσει σήμερα να εισάγουμε και στα συστήματα ΑΤΜ (Air Traffic Management) την έννοια του κύκλου ζωής των συστημάτων και να τον συνδέουμε με την ασφάλεια.

Η κατάσταση αυτή ανάγκασε τον οργανισμό EUROCONTROL να ξαναγυρίσει στην αφετηρία και να τοποθετήσει την ασφάλεια όχι μόνο ως πρώτη προτεραιότητα, αλλά αντίθετα ως διαρκή πρώτη προτεραιότητα, όπως όφειλε να είναι. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει κάθε μελλοντική ενέργειά του που στοχεύει στην αύξηση της χωρητικότητας ως απάντηση στην απαίτηση της αντιμετώπισης της αυξανόμενης ζήτησης, θα πρέπει να συνοδεύεται από τη διασφάλιση της διατήρησης τουλάχιστον ίδιου επιπέδου ασφάλειας.

Την περασμένη δεκαετία οι επιχειρήσεις των Ευρωπαϊκών αερομεταφορών αντιμετώπισαν ριζικές αλλαγές στο λειτουργικό τους περιβάλλον, ένα περιβάλλον που συνεχίζει να εξελίσσεται ταχύτατα. Η άφιξη και η επιτυχία των αεροπορικών εταιριών ‘χαμηλού κόστους’ σε ένα οικονομικά εχθρικό περιβάλλον, οι δυσκολίες, οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές των μεγάλων μεταφορέων, η υιοθετηθείσα επιχειρηματική προσέγγιση από τους παρόχους υπηρεσιών εναέριας κυκλοφορίας και η αυξανόμενη πίεση που τέθηκε από τα περιβαλλοντικά θέματα, είναι όλα παράγοντες που συνεισφέρουν στην ραγδαία εξέλιξη, οδηγώντας στην αναγκαιότητα για ένα αποδοτικότερο τομέα αερομεταφορών. Αυτή η αποδοτικότητα είναι που εισάγει εντονότερα μια ακόμη νέα παράμετρο η οποία επηρεάζει, εκτός των άλλων, και τον τομέα της ασφάλειας. Ο παράγοντας αυτός, δεν είναι άλλος από το κόστος.
Δηλαδή η Ευρώπη στον τομέα των αερομεταφορών έχει να αντιμετωπίσει τα εξής μεγάλα θέματα:

1. Την αύξηση της χωρητικότητας αφενός για να ελαχιστοποιήσει τις σημερινές παρούσες συνθήκες ζήτησης κυκλοφορίας και αφετέρου τις μελλοντικές οι οποίες θα αυξάνονται τα επόμενα χρόνια με ρυθμούς από 3,5 έως 5% ετήσια. Αυτό σημαίνει διπλασιασμό της σημερινής κυκλοφορίας πριν το 2020.


2. Τη διατήρηση ή ακόμη και τη μείωση του σημερινού κόστους λειτουργίας των υπηρεσιών ΑΤΜ ή με άλλα λόγια του EUROCONTROL, δεδομένου ότι το κόστος λειτουργίας του μετατρέπεται σε τέλη για τις αεροπορικές εταιρείες. Αυτές με τη σειρά τους αντιμετωπίζουν αυτό το κόστος ως λειτουργικό, το οποίο επηρεάζει πρωτογενώς την τελική τιμή πώλησης του προϊόντος τους στον τελικό καταναλωτή – επιβάτη και δευτερογενώς την ανταγωνιστικότητά τους.
3. Τη βελτίωση της ασφάλειας τόσο από την πλευρά του safety όσο και από την πλευρά του security στο ΑΤΜ.

Τα θέματα αυτά όμως δεν είναι αυθύπαρκτα, αλλά αντίθετα συνδέονται και το κυριότερο αλληλοϋπονομεύονται και αλληλοσυγκρούονται. Για παράδειγμα η προσπάθεια αύξησης της χωρητικότητας είναι ευνόητο ότι απαιτεί εισαγωγή νέων συστημάτων και νέας τεχνολογίας που σαφώς αυξάνουν το κόστος λειτουργίας του συστήματος. Επίσης η αύξηση της χωρητικότητας από μόνη της δεν μπορεί να επιχειρηθεί χωρίς να διακινδυνευθεί η μείωση των επιπέδων ασφάλειας, αν δεν βελτιωθούν τα υφιστάμενα συστήματα. Ακόμη η βελτίωση των επιπέδων ασφάλειας, δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τη βελτίωση των υφιστάμενων συστημάτων και της τεχνολογίας, που και πάλι σαφώς αυξάνουν το κόστος λειτουργίας του συστήματος.

Από αυτά και μόνο τα παραδείγματα προκύπτει η τεράστια δυσκολία του χειρισμού ταυτόχρονα των αναφερόμενων θεμάτων και καθιστά ευκολότερη την κατανόηση του γιατί το θέμα της ασφάλειας των αερομεταφορών αποκτά τόσο μεγάλη σημασία. Δηλαδή αν το θέμα ήταν η βελτίωση της ασφάλειας σε ένα στατικό περιβάλλον, στερούμενο άλλων παραμέτρων όπως η χωρητικότητα, το κόστος και η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών αεροπορικών εταιριών έναντι τόσο των άλλων μη ευρωπαϊκών όσο και των άλλων μεταφορικών μέσων της Ευρώπης όπως π.χ. το τραίνο, τότε η επίτευξή της θα ήταν εύκολη.

Δυστυχώς όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι και για το λόγο αυτό η επίτευξη της βελτίωσης της ασφάλειας επιδιώκεται σε συνδυασμό με όσα αναφέρθηκαν αλλά επί πλέον και με τη βελτίωση της ταχύτητας του ταξιδιού. Η ταχύτητα είναι η παράμετρος εκείνη η οποία θα συνεχίσει να κρίνει την μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα του αεροσκάφους έναντι των άλλων μεταφορικών μέσων.

Ο σχεδιασμός για την αντιμετώπιση των σύνθετων προβλημάτων

Ο οργανισμός EUROCONTROL προκειμένου να αντιμετωπίσει όλα τα πιο πάνω τόσο σε βραχυπρόθεσμο όσο και σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα και αφού μελέτησε τις τάσεις που διαμορφώνονται ανέπτυξε την Στρατηγική 2000+, η οποία εκτείνεται μέχρι το έτος 2020. Η Στρατηγική αυτή σκοπεύει να είναι το εργαλείο, το οποίο θα κατευθύνει τις προσπάθειες όλου του οργανισμού και των χωρών – μελών του προς την επίτευξη κοινών στόχων. Μέρος αυτών των στόχων είναι και η βελτίωση της ασφάλειας εντός του σύνθετου περιβάλλοντος που προηγούμενα ακροθιγώς σκιαγραφήθηκε.

Η Στρατηγική αυτή αναλύεται περαιτέρω σε προγράμματα τα οποία είτε υλοποιεί ο EUROCONTROL μόνος του και σε συνεργασία με τα κράτη – μέλη του όταν γι’ αυτά έχει όλα τα μέσα, είτε τα αναθέτει σε εξειδικευμένα ερευνητικά κέντρα όταν αυτά χρειάζονται περαιτέρω μελέτη και όταν γι’ αυτά δεν υπάρχουν έτοιμες λύσεις και μέσα, όπως είναι το Πειραματικό Κέντρο του οργανισμού. Ακόμη για πρώτη φορά ο οργανισμός αναγνώρισε τη σημασία και την αναγκαιότητα των Εταίρων (Stakeholders), τους οποίους ενσωμάτωσε στη διαδικασία λήψης των αποφάσεών του.

Ειδικά στο θέμα της ασφάλειας ο οργανισμός εξειδίκευσε το σχεδιασμό του με την ανάπτυξη του «Ευρωπαϊκού Προγράμματος Δράσης Ασφάλειας (SSAP)». Σε πρώτη φάση επιδίωξε την ανάπτυξη και την εφαρμογή του Κανονισμού για την ασφάλεια και τις αρχές διαχείρισης της ασφάλειας. Ο κανονισμός αυτός είναι διαδικασία που εφαρμόζεται από τα κράτη, μέσα στα εθνικά νομικά καθήκοντα και πλαίσια για την καθιέρωση, την επιτήρηση και την επιβολή των κατώτατων επιπέδων ασφάλειας με σκοπό το δημόσιο συμφέρον.

Περιλαμβάνει κατευθύνσεις, συνήθως με τη μορφή ρυθμιστικών απαιτήσεων ασφάλειας μαζί με μέσα για συμμόρφωση από εκείνους που υπόκεινται στον κανονισμό για την ασφάλεια. Η διαχείριση ασφάλειας είναι η διαδικασία που χρησιμοποιείται προκειμένου να διασφαλίζεται ότι όλες οι πτυχές ασφάλειας αυτής της παροχής έχουν εξεταστεί επαρκώς. Η διαδικασία περιλαμβάνει τον καθορισμό των οργανωτικών πολιτικών και των προτύπων ασφάλειας (που συναντούν ως ελάχιστο τις παροχές ρυθμιστικών απαιτήσεων), μέσα για το επίτευγμα της ασφάλειας και έναν μηχανισμό για τη διόρθωση των ανεπαρκειών. Και οι δύο δραστηριότητες έχουν ένα κοινό στόχο, το επίτευγμα της ασφάλειας, και συμπληρώνουν το ένα το άλλο.

Ο Δρ. Ελευθέριος Καταρέλος είναι Ελεγκτής Εναέριας Κυκλοφορίας και Διδάσκων του Πανεπιστημίου Αιγαίου.