Ομιλία του προέδρου του ΣΕΤΕ, κ. Ανδρέα Ανδρεάδη, στην εκδήλωση του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος "Βιώσιμη Ανάπτυξη και Επιχειρηματικότητα", 19 Μαρτίου 2012.
Ομιλία του προέδρου του ΣΕΤΕ, κ. Ανδρέα Ανδρεάδη, στην εκδήλωση του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος “Βιώσιμη Ανάπτυξη και Επιχειρηματικότητα”, 19 Μαρτίου 2012
Κυρίες και κύριοι,
Όπως γνωρίζετε, η Ελλάδα βρίσκεται σε μια παρατεταμένη ύφεση. Ο ελληνικός λαός πληρώνει σήμερα τα τραγικά λάθη του παρελθόντος. Η ελληνική κοινωνία, έστω φοβισμένη και ανασφαλής, δείχνει να συνειδητοποιεί ότι το Κράτος της Μεταπολίτευσης χρεοκόπησε οριστικά και πρέπει να τελειώσει. Συναισθάνεται ότι πρέπει να αλλάξει, όχι γιατί το επιτάσσουν οι δανειστές μας, αλλά γιατί σαν λαός θα καταδικαστούμε στη χρεοκοπία, τη φτώχεια και την περιθωριοποίηση. Δείχνει να έχει την ωριμότητα, τις υγιείς δυνάμεις και την εθνική υπερηφάνεια για να ξεπεράσει τα αδιέξοδα. Στην συστράτευση αυτή των υγιών δυνάμεων του τόπου, για την ανασυγκρότηση της πατρίδας μας και της οικονομίας της, ο τουρισμός μας καλείται να παίξει και θα παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο.
Ο τουρισμός αποτελεί έναν από τους βασικούς -αν όχι το βασικότερο- πυλώνα της ελληνικής οικονομίας για δύο βασικούς λόγους. Από τη μία, η συμμετοχή του στο ΑΕΠ είναι σταθερά πάνω από 15% και από την άλλη δημιουργεί απασχόληση, κυρίως στους νέους και στην περιφέρεια, σε ένα ευρύτατο φάσμα δραστηριοτήτων, με διαφορετικά επίπεδα γνώσεων και ειδίκευσης. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ένας στους πέντε κατοίκους της Ελλάδας απασχολείται άμεσα ή έμμεσα στον τουριστικό τομέα, ενώ για κάθε Ευρώ που καταναλώνεται στον τουρισμό δημιουργείται υπερδιπλάσια δευτερογενή κατανάλωση στην υπόλοιπη οικονομία.
Κατά το 2011, μια χρονιά κρίσης, ο τουρισμός σύμφωνα με στοιχεία και εκτιμήσεις του World Travel & Tourism Council (WTTC), συνεισέφερε τουλάχιστον το 15,7% του ΑΕΠ και το 18,4% της συνολικής απασχόλησης (767.800 απασχολούμενοι).
Σύμφωνα δε με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, για το 2011, παρατηρήθηκε αύξηση σε σχέση με το 2010 κατά 9,5% στις διεθνείς αφίξεις (16,4 εκατ. ταξιδιώτες, έναντι 15 εκατ. ταξιδιωτών) και 9,5% στις εισπράξεις (10,5 δισ. ευρώ, έναντι 9,6 δισ. ευρώ), επιβεβαιώνοντας με τον καλύτερο τρόπο τη δυναμική του ελληνικού τουρισμού.
Η δυναμική αυτή προσφέρει στην Ελλάδα μια μεγάλη ευκαιρία. Την ευκαιρία να αλλάξουμε τον ελληνικό τουρισμό, συμβάλλοντας καίρια στην αλλαγή πλεύσης της ελληνικής οικονομίας. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της McKinsey, μέχρι το 2021, η Άμεση Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία του τουρισμού (άμεση και έμμεση συνεισφορά) μπορεί να αυξηθεί κατά 18 δισ. ευρώ, φτάνοντας τα 50 δισ. ευρώ και να δημιουργήσει 220.000 νέες θέσεις εργασίας. Αυτό αντιστοιχεί στο 36% της εκτιμώμενης συνολικής ανάπτυξης της χώρας και στο 44% του αριθμού των νέων θέσεων εργασίας για την επόμενη δεκαετία. Για να το πετύχουμε όμως αυτό χρειαζόμαστε ένα όραμα που να κινητοποιεί τόσο τους κατοίκους, όσο και τις δημιουργικές επιχειρηματικές δυνάμεις και φυσικά μιας στρατηγικής βιώσιμης ανάπτυξης.
Εμείς στο ΣΕΤΕ έχουμε ως όραμα μια Ελλάδα που, πάνω από όλα θα εξασφαλίζει υψηλό βιοτικό επίπεδο για τους πολίτες της, μια Ελλάδα όπου όλοι οι πολίτες του κόσμου θα ήθελαν να ζουν, είτε μόνιμα είτε προσωρινά. Ευχάριστη για τους μόνιμους κατοίκους της, άρα ευχάριστη και ελκυστική για τους επισκέπτες της, τους προσωρινούς κατοίκους της.
Στην πορεία προς το 2020 ο τουρισμός πρέπει:
- Να συνδέσει τις αξίες και τα νοήματα του ελληνικού πολιτισμού με τις σύγχρονες ανάγκες, τις προσδοκίες και τις αντιλήψεις της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, αναδεικνύοντας την Ελλάδα στην πρωτοπορία της νέας εποχής.
- Να συμβάλλει στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της Ελλάδας μέσα από τη δημιουργία απασχόλησης και εισοδήματος.
- Να ενημερώνει και να προστατεύει τους τουρίστες-καταναλωτές εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα το δικαίωμα σε ποιοτικές διακοπές για όλους.
- Να αναλάβει πρωτοβουλίες προστασίας και διαχείρισης του περιβάλλοντος μαζί με την προετοιμασία για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών.
- Να δημιουργήσει υποδομές ποιότητας σε ολόκληρη την Ελλάδα, ώστε να συμβάλλει στη ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη.
- Να αναβαθμίσει το κύρος της επιχειρηματικότητας στη κοινωνία εξασφαλίζοντας παράλληλα τη βιωσιμότητα και κερδοφορία των επιχειρήσεων.
- Να προσδώσει αίγλη στα τουριστικά επαγγέλματα και υπερηφάνεια στους εργαζόμενους.
- Να αναπτύξει συνέργειες με άλλους τομείς και κλάδους της οικονομίας, δημιουργώντας και διαχέοντας ακόμη περισσότερα οφέλη σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού.
- Να αυξήσει την ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας μέσα από ένα ποιοτικό, value for money, παγκόσμιας κλάσης “greek lifestyle experiences” τουριστικό προϊόν.
Σε όλα τα παραπάνω διακρίνονται οι αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης όπως αυτή ορίζεται από τον τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού και την οποία και θα ήθελα να σας μεταφέρω: “Η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη ικανοποιεί τις ανάγκες των τωρινών τουριστών και των περιοχών που τους φιλοξενούν και, παράλληλα προστατεύει και ενισχύει τις ευκαιρίες για το μέλλον. Θεωρείται ότι η ανάπτυξη αυτή οδηγεί στη διαχείριση όλων των πόρων με τέτοιον τρόπο ώστε οι οικονομικές, κοινωνικές και αισθητικές ανάγκες να είναι δυνατό να εκπληρώνονται, ενώ παράλληλα διατηρείται η πολιτισμική ακεραιότητα, οι ουσιώδεις οικολογικές διαδικασίες, η βιολογική ποικιλότητα και τα σύστημα υποστήριξης της ζωής. Τα προϊόντα του βιώσιμου τουρισμού είναι προϊόντα που λειτουργούν σε αρμονία με το τοπικό περιβάλλον, την κοινωνία και τους πολιτισμούς, έτσι ώστε αυτά να καρπώνονται όλα τα οφέλη και να μην αποτελούν θύματα τουριστικής ανάπτυξης”.
Προκειμένου να υλοποιηθεί το όραμα του ΣΕΤΕ, θα πρέπει να αλλάξει το πλαίσιο αναφοράς του “επιχειρείν”. Στη μελέτη μας “Ελληνικός Τουρισμός 2020: Πρόταση για το νέο αναπτυξιακό μοντέλο”, υποστηρίζουμε ως πλαίσιο αναφοράς κάθε νέας αναπτυξιακής προσπάθειας, το μοντέλο ανάπτυξης των πέντε (5) Κεφαλαίων του οργανισμού Forum for the Future.
Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, υπάρχουν πέντε (5) είδη κεφαλαίου: Φυσικό (Natural), Ανθρώπινο (Human), Κοινωνικό (Social), Κατασκευασμένο (Manufactured) και Χρηματοοικονομικό (Financial). Ο συνδυασμός των διαφορετικών αυτών Κεφαλαίων θεωρείται αναγκαίος για την παραγωγή και διάθεση προϊόντων και υπηρεσιών.
Το συγκεκριμένο πλαίσιο αποτελεί μια βάση για βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς στηρίζεται στην αρχή ότι κάθε οργανισμός πρέπει να διατηρεί και, όπου είναι εφικτό, να βελτιώνει το απόθεμα αυτών των κεφαλαίων. Όσοι επιχειρούν θα πρέπει να κατανοήσουν ότι η μακροπρόθεσμη κερδοφορία επηρεάζεται σημαντικά από περιβαλλοντικά και κοινωνικά θέματα.
Ειδικά για τον τουρισμό, το μοντέλο αυτό ενδείκνυται ως πυξίδα ανάπτυξης και λήψης αποφάσεων, αφού τα τέσσερα (4) πρώτα εξ’αυτών αποτελούν και μέρος του τουριστικού προϊόντος. Θα σας περιγράψω με συντομία το καθένα από αυτά και στο τέλος θα προσθέσω ένα ακόμη κεφάλαιο που θεωρούμε απαραίτητο στην ανάπτυξη του τουρισμού.
Το Φυσικό Κεφάλαιο
Ως Φυσικό Κεφάλαιο εννοείται το σύνολο των φυσικών πόρων (π.χ. ενέργεια, νερό) που είναι αναγκαίοι για την υποστήριξη της παραγωγής του τουριστικού προϊόντος. Επιπλέον, ως Φυσικό Κεφάλαιο πρέπει να συνυπολογισθούν και οι διαδικασίες που σκοπεύουν στην εξασφάλιση της ισορροπίας της φυσικής εξέλιξης στο περιβάλλον. Η Ελλάδα με τις πολλές γεωφυσικές ιδιαιτερότητες πρέπει να προβλέψει και να σχεδιάσει, με τρόπο λεπτομερειακά ευέλικτο, πολιτικές προστασίας, διαφύλαξης και ορθολογικής χρήσης του φυσικού της κεφαλαίου και μάλιστα ως ιδιαίτερο τμήμα τόσο του γενικού, όσο και των ειδικών χωροταξικών σχεδίων.
Το Ανθρώπινο Κεφάλαιο
Το Ανθρώπινο Κεφάλαιο προκύπτει από το άθροισμα των γνώσεων, των τεχνικών και πνευματικών δεξιοτήτων, της σωματικής και ψυχικής υγείας μαζί με το ηθικό, την έμπνευση και το σεβασμό στον άνθρωπο. Η σύγχρονη οικονομική σκέψη αποδίδει τουλάχιστον την ίδια σημασία στο Ανθρώπινο Κεφάλαιο, όσο και στα υπόλοιπα Κεφάλαια. Η σημασία αυτή γίνεται μεγαλύτερη για τον τουρισμό, από τη στιγμή που το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι αναπόσπαστο τμήμα των τουριστικών υπηρεσιών και μάλιστα ανήκει στη κατηγορία των σημαντικότερων. Αυτό για την Ελλάδα πολλές φορές είναι καθαρά θεωρητικό, γεγονός το οποίο μας δίνει πολλά περιθώρια βελτίωσης.
Το Κοινωνικό Κεφάλαιο
Το Κοινωνικό Κεφάλαιο είναι η προστιθέμενη αξία που προκύπτει από τις ανθρώπινες σχέσεις και τις κοινωνικές συμμαχίες που αναπτύσσονται μέσα και μαζί με τις τουριστικές δραστηριότητες. Το 2010 εκφράστηκε έντονα μια στροφή της ελληνικής κοινωνίας ως προς τον τρόπο που αντιμετωπίζει τον τουρισμό. Από την αρχική προσέγγιση ως ρομαντικής δραστηριότητας (τουρισμός = διακοπές, παραλίες κλπ.), περάσαμε στη νέα προσέγγιση, ως οικονομικής δραστηριότητας (τουρισμός = επενδύσεις, απασχόληση κ.λπ.). Παρότι υπάρχει ένα τμήμα της κοινωνίας, το οποίο δεν έχει ακόμη αντιληφθεί τις αλλαγές που συντελούνται στο κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι της χώρας μας, η τουριστική κοινότητα οφείλει να αξιοποιήσει την αναγνώριση της αξίας και της σημασίας του τουρισμού από την κοινωνία, δείχνοντας εμπιστοσύνη στις αναπτυξιακές της δυνατότητες και αξιοποιώντας τις προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.
Το Κατασκευασμένο Κεφάλαιο
Το σύνολο των γενικών και ειδικών υποδομών μαζί με τις εφαρμογές της τεχνολογίας αποτελούν το Κατασκευασμένο Κεφάλαιο του προορισμού. Το Κατασκευασμένο Κεφάλαιο βοηθά στη διαδικασία παραγωγής γενικά, αλλά ειδικά για τον τουρισμό αποτελεί και μέρος του προϊόντος. Η ποσοτική επάρκεια, οι αντοχές και η ποιότητα του Κατασκευασμένου Κεφαλαίου επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τη συνολική ικανοποίηση που προσφέρει ένας τουριστικός προορισμός και κατά συνέπεια απαιτεί διαφορετική και κατά προτεραιότητα αντιμετώπιση.
Το Χρηματοοικονομικό Κεφάλαιο
Η διαθεσιμότητα των οικονομικών πόρων και η πρόσβαση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα αποτελούν μια απόλυτα αναγκαία συνθήκη για την έναρξη και βιωσιμότητα κάθε δραστηριότητας οικονομικής φύσεως. Η Πολιτεία οφείλει να δημιουργεί ένα σταθερό, ανταγωνιστικό και άρα υγιές πλαίσιο. Στο πλαίσιο αυτό, το χρηματοπιστωτικό σύστημα οφείλει να βοηθήσει τις επιχειρήσεις να επενδύσουν, να αναλάβουν κινδύνους, να καινοτομήσουν, να τολμήσουν, να εκσυγχρονιστούν, να αναγνωρίσουν και να αλλάξουν τις όποιες λανθασμένες πρακτικές και νοοτροπίες του χθες.
Το κεφάλαιο που θα πρέπει φυσικά να προστεθεί είναι το Κεφάλαιο Πολιτισμός, με την ευρεία έννοια. Ο πολιτισμός ως όρος είναι αρκετά ευρύς και εύλογα το Κεφάλαιο Πολιτισμός περιλαμβάνει πολλά στοιχεία και χαρακτηριστικά ενός τόπου: την πολιτιστική κληρονομιά, δηλαδή ιστορικούς χώρους, τοποθεσίες, τοπία, συλλογές, τη σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή, τον τρόπο ζωής, τα πιστεύω, την γλώσσα, την κουζίνα κ.ο.κ. Για τον τουρισμό, ο πολιτισμός αποτελεί ταυτόχρονα μέρος του τουριστικού προϊόντος, αλλά και μια σημαντική πηγή ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Στην Ελλάδα η πρώτη ύλη – αρχαία και σύγχρονη- υπάρχει και είναι από εξαιρετική έως καλή ή τουλάχιστον ενδιαφέρουσα. Αν όμως, θέλουμε πραγματικά να αναδείξουμε το ελληνικό πολιτιστικό κεφάλαιο, θα πρέπει να δουλέψουμε τόσο στο πεδίο δημιουργίας προστιθέμενης αξίας, όσο και στη σύνδεση του πολιτισμού μας με τα ενδιαφέροντα και τις αναζητήσεις της νέας εποχής.
Έχοντας υπόψη όλα τα προαναφερθέντα ως προς τις αρχές, το πλαίσιο και τις κατευθύνσεις του νέου αναπτυξιακού μοντέλου για τον ελληνικό τουρισμό, καταλήγουμε ότι οι κατά προτεραιότητα αναγκαίες παρεμβάσεις πρέπει να γίνουν στις εξής περιοχές και προς τις εξής κατευθύνσεις:
– στην οργάνωση της προσφοράς, σε ότι αφορά στην αξιοποίηση της υφιστάμενης, στη δημιουργία νέας και στην εξασφάλιση της προσαρμοστικότητάς της,
– στη διαχείριση της ζήτησης και ειδικότερα σε ότι αφορά το μάρκετινγκ και την επικοινωνία, που πρέπει να αποκτήσουν δημιουργικά επιθετικό προσανατολισμό,
– στον ανθρώπινο παράγοντα, την εκπαίδευση και την έρευνα, που πρέπει επιτέλους να αναδειχθούν ως πυλώνες της ανάπτυξης,
Πιο συγκεκριμένα: Ως προς την προσφορά, οφείλουμε να διατηρήσουμε το προϊόν “ήλιος και θάλασσα”. Το πρωτογενές τμήμα (core product) είναι εξαιρετικό. Η αναβάθμιση της ποιότητάς του και η συνεχής βελτίωση της σχέσης τιμής/ποιότητας πρέπει να είναι οι στόχοι μας ως προς την περαιτέρω ανάπτυξή του.
Ως προς την ζήτηση, το κυρίαρχο ζητούμενο είναι η δημιουργία δομών και κουλτούρας μάρκετινγκ. Η συνεχής έρευνα και μελέτη των αγορών είναι η ελάχιστη απαιτούμενη προϋπόθεση επιτυχίας. Η εξωστρέφεια, που μεταξύ άλλων εκφράζεται και με συμμαχίες, είναι επίσης βασικός παράγων επιτυχίας. Μια μεγάλη πρόκληση όμως για την τουριστική πολιτική είναι η χάραξη μιας αποτελεσματικής ψηφιακής στρατηγικής. Η ζήτηση πλέον για τον ελληνικό τουρισμό προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από τεχνολογικά-διαδικτυακά ανεπτυγμένες χώρες και οι (υποψήφιοι) τουρίστες περιμένουν να βρουν αντίστοιχες υπηρεσίες και στην Ελλάδα.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να κάνω μια ιδιαίτερη αναφορά στις κλιματικές αλλαγές. Ένα μεγάλο πεδίο προβληματισμού αφορά στο πόσο δραματικά θα επηρεάσουν οι κλιματικές αλλαγές τη συμπεριφορά των καταναλωτών ως προς την μετακίνηση και γενικά τις ταξιδιωτικές επιλογές. Υπάρχει μια συνεχής αύξηση της ενημέρωσης σε σχέση με τις κλιματικές αλλαγές και οι καταναλωτές ευαισθητοποιούνται όλο και περισσότερο. Σήμερα έχει διαμορφωθεί μια ατζέντα σύμφωνα με την οποία το κλίμα επηρεάζεται από τις τουριστικές μεταφορές και δη, τις αερομεταφορές και πολλοί υποψήφιοι τουρίστες έχουν ήδη αρχίσει να υπολογίζουν το ενεργειακό αποτύπωμα που αφήνει το ταξίδι τους στο περιβάλλον. Είναι πολύ πιθανό στο μέλλον το ενεργειακό αποτύπωμα να επηρεάζει την επιλογή προορισμού, μέσου μεταφοράς, καταλύματος και δραστηριοτήτων στον προορισμό. Για τον λόγο αυτό, οι φορείς του τουρισμού πρέπει να αναλάβουν πρωτοβουλία και να διαμορφώσουν αυτοί την ατζέντα, ώστε να διασφαλισθεί η σωστή κι αντικειμενική ενημέρωση και να αποφευχθεί η διαμόρφωση μιας κατάστασης, όπου ο τουρισμός θα βρίσκεται συνέχεια απολογούμενος.
Όσον αφορά στον ανθρώπινο παράγοντα, είναι αυτός ο οποίος κάνει ή μπορεί να κάνει τη διαφορά, ιδίως όταν αναφερόμαστε σε εμπειρίες. Κατά συνέπεια, η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού, τόσο η αρχική, όσο και η συνεχής είναι η σημαντικότερη παράμετρος στην προσπάθεια παροχής ποιοτικών υπηρεσιών και βελτίωσης της παραγωγικότητας. Ο ιδιωτικός τομέας, οφείλει να αναλάβει τις δέουσες πρωτοβουλίες με το να επενδύει στη συνεχή κατάρτιση των επαγγελματιών και να στηρίζει το εκπαιδευτικό σύστημα, δημόσιο και ιδιωτικό.
Τέλος, θα ήθελα να στρέψω την προσοχή σας στα μετρήσιμα αποτελέσματα. Οφείλουμε εκτός από το να σχεδιάσουμε μια στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης για τον τουρισμό, να μπορούμε και να την μετρήσουμε. Έτσι, κάθε φορά που θα επιχειρείται αποτίμηση της τουριστικής ανάπτυξης, δεν αρκεί να αναφέρουμε τα κλασικά μεγέθη των αφίξεων, διανυκτερεύσεων, εσόδων, κατά κεφαλή δαπάνης, φορολογικών εσόδων, ύψους επενδύσεων κ.λπ., αλλά θα πρέπει υποχρεωτικά να γίνονται σαφείς αναφορές στις επιδόσεις που αφορούν στην απασχόληση, στην εταιρική κοινωνική υπευθυνότητα και φυσικά στην επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Το τελευταίο φαίνεται να είναι το δυσκολότερο, επειδή δεν είναι λειτουργικά – στατιστικά οικείο και εύπεπτο και γι’αυτόν το λόγο πρέπει να ασχοληθούμε με αυτό κατά προτεραιότητα.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν μικρές και μεγάλες προκλήσεις, οι οποίες θα πρέπει να αντιμετωπισθούν με επιτυχία για να εισέλθει ο ελληνικός τουρισμός σε μια νέα εποχή, για να εισέλθει ξανά η ελληνική οικονομία και κοινωνία σε τροχιά ανάπτυξης και ευημερίας.
Είμαι σίγουρος ότι σύντομα όλοι οι εμπλεκόμενοι θα συμφωνήσουν, θα δεσμευτούν και θα συστρατευθούν στην προσπάθεια ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας μέσω του τουρισμού.
Μέσα από συμμαχίες, συστηματική δουλειά και υπερβάσεις, η Ελλάδα θα βρει ξανά τον δρόμο της.
Η συντακτική ομάδα του TravelDailyNews Greece & Cyprus διαθέτει πάνω από 35 χρόνια εμπειρία σε Β2Β τουριστική ειδησεογραφία καθώς επίσης και σε θέματα marketing και επικοινωνίας.
