Μύθοι και αλήθειες για τα integrated resorts
του Σωτήρη Β. Βαρελά
Ο Medlik αναφέρει ως integrated resorts (IR) τις τουριστικές μονάδες που αποτελούνται από το συνδυασμό πολλών τουριστικών προϊόντων (Medlik, 1994). Πρόκειται για σύνθετες-μεικτές τουριστικές μονάδες μεγάλης κλίμακας που στην ελληνική νομοθεσία αναφέρονται ως Περιοχές Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης (Π.Ο.Τ.Α). Η λειτουργία των integrated resorts συνιστάται κυρίως στη δημιουργία οικονομιών κλίμακας μέσω της οριζόντιας καθετοποίησης- ολοκλήρωσης (horizontal integration) που τις χαρακτηρίζει. Έτσι, αποκτούν το συγκριτικό πλεονέκτημα που τις διαφοροποιεί από τα υπόλοιπα τουριστικά προϊόντα και παρατείνουν τη λειτουργία τους στους 12 μήνες το χρόνο (Wall, 1995). Πρόκειται βασικά για τουριστικούς προορισμούς και όχι απλά τουριστικές μονάδες (integrated destination resorts).
Λόγω του μεγέθους αυτών των επενδύσεων, της άγνοιας και του χρόνου αποπεράτωσης που απαιτείται δημιουργούνται προβληματισμοί και παρανοήσεις από τις τοπικές κοινωνίες αλλά και περιβαλλοντικές οργανώσεις. Ένας βασικός προβληματισμός είναι οι οικονομικές επιπτώσεις που επιφέρουν τέτοιου είδους μονάδες στις υπόλοιπες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις αλλά και στις ευρύτερες τοπικές κοινωνίες. Όσον αφορά τις λοιπές ξενοδοχειακές μονάδες πρέπει να διευκρινιστεί ότι το target group πελατών που απευθύνονται τα integrated resort είναι διαφορετικό από αυτό των συνηθισμένων ξενοδοχειακών μονάδων. Πρόκειται για την «top elite» των σύγχρονων κοινωνιών με υψηλά εισοδήματα, ανήκουν σε ανώτερης κλίμακας κοινωνικές τάξεις, ξοδεύουν περίπου 1.000 ευρώ την ημέρα κατά τη διάρκεια των διακοπών τους, ταξιδεύουν συχνά όλο το χρόνο και αντιλαμβάνονται την επίσκεψη σε ένα νέο προορισμό ως εμπειρία (THR, 2007). Τέτοιοι πελάτες είναι συχνά οι παίχτες golf, γιΆαυτό και τα integrated resort συνδυάζονται και με γήπεδα golf. Όμως, λόγω του μεγέθους τους, η διαφήμιση που προσφέρουν ως προορισμός συμπαρασύρει θετικά και τις υπόλοιπες τουριστικές μονάδες. Κατά τον Inskeep η πλειοψηφία των integrated resorts αποτέλεσαν βασικό λόγο για τη συγκοινωνιακή ανάπτυξη των γύρω περιοχών στις οποίες εμφανίστηκαν πολλές μικρότερες τουριστικές μονάδες μετά τη λειτουργία τους. Σύμφωνα με μελέτη του World Tourism Organization (WTO) το εργατικό δυναμικό κατά την κατασκευή των μονάδων αλλά κυρίως κατά τη λειτουργία τους αποτελείται από άτομα των γειτονικών περιοχών. Αρκεί μονάχα να υπολογίσει κανείς ότι χρειάζεται 1,5 άτομο για κάθε κλίνη της μονάδας κατά την πλήρη λειτουργία τους και ότι οι μονάδες αυτού του τύπου διαθέτουν πάνω από 1000 κλίνες. Πρόκειται για προωθητική βιομηχανία με πολλαπλασιαστικά φαινόμενα σύμφωνα με το διευθυντή του Ινστιτούτου Περιφερειακής Ανάπτυξης καθ. Νικ. Κόνσολα. Για παράδειγμα, στο Pomun Lake Resort Kyongju στην Κορέα τα έσοδα από το συνάλλαγμα έφθασαν τα 66,4 εκατ. δολ. από το 1984 και ύστερα, ενώ δημιούργησε 9.000 θέσεις εργασίας. Αντίστοιχα, στην Antalya της Τουρκίας τα integrated resorts προσέφεραν έσοδα 450 εκατ. δολ. από το συνάλλαγμα και 20.000 θέσεις εργασίας. Επίσης, οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν οι μονάδες απορροφούν την τοπική παραγωγή ενώ μεγάλο μέρος των εργαζομένων νοικιάζουν κατοικία στις γύρω περιοχές (Inskeep, 1992). Για τους παραπάνω λόγους πολλές κυβερνήσεις αναπτυσσόμενων χωρών με την ενίσχυση της παγκόσμιας τράπεζας επένδυσαν κατά το παρελθόν σε αυτού του είδους τις σύνθετες τουριστικές μονάδες μεγάλης κλίμακας (Seng, 2007).
¶λλη μια «κατηγορία» που αποδίδεται στα integrated resorts είναι ότι αποτελούν ξενοδοχειακά «γκέτο». ΓιΆαυτό ευθύνεται η παρανόηση που δημιουργείται με τα «all-inclusive resort» τα οποία αποτελούν διαφορετικό τουριστικό προϊόν. Τα «all-inclusive resorts» απευθύνονται σε τουρίστες χαμηλού εισοδήματος που με 500 ευρώ έξοδα την εβδομάδα διαμένουν εντός της μονάδας που διαθέτει ένα ξενοδοχείο κάνοντας χρήση όλων των υπηρεσιών που τους προσφέρονται με το γνωστό «βραχιολάκι» (Travel Trends, 2007). Αντιθέτως, τα integrated resorts δεν μπορούν να κρατήσουν τους πλούσιους πελάτες τους εντός της μονάδας αφού αυτοί επιθυμούν να γνωρίσουν την κουλτούρα, την ιστορία και τον πολιτισμό, τους ανθρώπους της γύρω περιοχής «career travelers» (European Travel Commission 2007). Είναι χαρακτηριστικό ότι στο integrated resort Nusa Dua στο Μπαλί της Ινδονησίας στην ευρύτερη από αυτό περιοχή εμφανίζεται ασυγκράτητη ανάπτυξη σε εμπορικά καταστήματα, εστιατόρια κ.λπ., κάτι που αποδεικνύει ότι οι πελάτες δεν μένουν εντός.
Μια κριτική που ασκείται στα integrated resorts είναι ότι αποκόπτονται από τις τοπικές κοινωνίες και αποτελούν ξένο σώμα για αυτές. Όντως, έχει παρατηρηθεί integrated resorts να υψώνουν τοίχους προς τις τοπικές κοινωνίες, αλλά αυτή τους η πρακτική τα οδήγησε στην αποτυχία. Σύμφωνα με τον Bruner, τα επιτυχημένα integrated resorts αύξησαν τα οφέλη τους και την ποιότητα των υπηρεσιών τους από την αξιοποίηση τοπικών ομάδων και επιχειρηματιών. Χαρακτηριστικά στο Punta Cana Beach Resort στη Δομινικανή Δημοκρατία δίδαξαν νέες μεθόδους τους τοπικούς ψαράδες, ώστε να ενισχυθεί η ικανότητα υποστήριξης τους ενώ συνεργάστηκαν με γυναικείους συνεταιρισμούς που προσέφεραν τα παραδοσιακά προϊόντα τους στους πελάτες (Ecotravel Center, 1998). Αντίστοιχα στο Concun Resort του Μεξικό εκπαιδεύουν τους αγρότες για καλυτέρευση της παραγωγής (Inskeep, 1992). Ενώ όσον αφορά την αρχιτεκτονική μορφή των μονάδων είναι παρόμοια με αυτή των παραδοσιακών κατοικιών που βρίσκονται στις γύρω περιοχές. Για την προσβασιμότητα των πολιτών στο Nusa Dua έχουν δημιουργηθεί για τους πολίτες διάδρομοι πρόσβασης προς την παραλία και διάδρομοι για τους ψαράδες που έχουν τις βάρκες τους σε μια από τις ακτές του resort. Τέλος, σύμφωνα με την καταγραφή του World Tourism Organization, στο μεγαλύτερο μέρος των integrated resorts που μελετήθηκαν λειτουργούν εντός των resorts σχολές τουριστικής εκπαίδευσης για την κατάρτιση των κατοίκων που ύστερα αξιοποιούν. Εδώ όμως πρέπει να τονιστεί και η ευθύνη που έχουν οι τοπικές κοινωνίες να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα αντιμετωπίζοντας με σοβαρότητα και ποιοτικότερα προϊόντα – υπηρεσίες τους τουρίστες των μονάδων.
Τέλος -και όχι εντελώς άδικα- τα integrated resorts έχουν κατηγορηθεί για την πρόκληση ανεπανόρθωτων περιβαλλοντικών καταστροφών. Πράγματι, κατά το παρελθόν σε αρκετές περιπτώσεις όπως το ισπανικό μοντέλο αναπτύχθηκαν ανεξέλεγκτα και χωρίς συγκεκριμένο σχεδιασμό για το οικοσύστημα σύνθετες τουριστικές μονάδες μεγάλης κλίμακας. Το αποτέλεσμα ήταν αυτές να χάσουν την ελκυστικότητά τους και να χρεοκοπήσουν με αρνητικά αποτελέσματα και για τους επενδυτές αλλά και για το περιβάλλον. Σήμερα η πλειονότητα των επενδυτών γνωρίζουν ότι το μεγάλο πλεονέκτημα αυτών των μονάδων είναι η βιώσιμη διαχείριση του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με την Magee, παρατηρείται η τάση να προτιμώνται σε μεγάλο βαθμό προϊόντα και μέθοδοι οικοτουρισμού στις πολυτελείς και υψηλού εισοδήματος ομάδες τουριστών (Magee, 2005). Έτσι λοιπόν οι σύγχρονες σύνθετες τουριστικές μονάδες που αποτελούν «πράσινούς» προορισμούς (ecoresorts) λειτουργούν βάσει διεθνών περιβαλλοντικών προτύπωνμ όπως το Green Globe 21 που απευθύνεται εξολοκλήρου σε τουριστικές επιχειρήσεις και προορισμούς, το ISO14000 ή το EMAS και άλλα eco labels. Τα κριτήρια παρέχουν ένα πλαίσιο για την ετήσια βελτίωση στις βασικές περιοχές απόδοσης και περιλαμβάνουν τα εξής:
- μείωση των εκπομπών αερίου του Θερμοκηπίου
- ενεργειακή αποδοτικότητα, συντήρηση, και διαχείριση
- διαχείριση των υδάτινων πόρων
- συντήρηση και διαχείριση του οικοσυστήματος
- διαχείριση των κοινωνικών και πολιτιστικών ζητημάτων
- προγραμματισμός και διαχείριση της χρήσης του εδάφους
- προστασία ατμοσφαιρικής ποιότητας και έλεγχος θορύβου
- διαχείριση υγρών αποβλήτων
- ελαχιστοποίηση, επαναχρησιμοποίηση, και ανακύκλωση αποβλήτων
- τρόποι αποθήκευση και χρήση των επικίνδυνων ουσιών.
Σε πολλές περιπτώσεις έχουν προχωρήσει και σε συνεργασίες με περιβαλλοντικούς οργανισμούς όπως η WWF, ενώ σε άλλες έχουν παρέμβει ακόμη και σε μη φιλικές προς το περιβάλλον ενέργειες που ακολουθούσαν οι τοπικές κοινωνίες προκαλώντας πολλές φορές και την αντιπάθεια αυτών που θίγονταν (Magee, 2005). Σε μερικά από τα ecoresorts της Αυστραλίας όπως το Whitsunday Springs Tourist Resort που βρίσκεται στο Abbot Point, το ClarkeΆs Cove Tourist Resort που βρίσκεται στο Whitsunday Shire, το Quay Largo Tourist Resort στο Midge Point, το Ella Bay Ecotourist Resort, το Licuala Nature Resort, το Rainbow Harbour Tourist Resort, το Nelly Bay Resort και το Monte Cristo Resort στο νησί Curtis έχει απογειωθεί σε μεγάλο βαθμό η ζήτηση τους και αυτό οφείλεται εξολοκλήρου στην «πράσινη» λειτουργία τους. Αντίστοιχα στην Costa Rica το Lapa Rios Resort προστατεύει 1000 στρέμματα ιδιωτικού χώρου τροπικής βλάστησης με σπάνια είδη πουλιών κτλ εντός του χώρου του (περιοχή προστετευόμενη όπου πολίτες και πελάτες επισκέπτονται μόνο για περίπατο και παρατήρηση, με άλογα ή καγιάκ), ενώ παρέχει χρηματοδότηση σε οργανισμούς που προστατεύουν το περιβάλλον (Ecotravel Center, 1998). ¶λλη χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η δημιουργία παραθεριστικού κέντρου με 4 ξενοδοχειακές μονάδες και 6.000 παραθεριστικές κατοικίες στη δασώδη περιοχή Seimbra νότια της Λισαβόνας με τη συμμετοχή της οικολογικής οργάνωσης WWF.
Στην Ελλάδα, μετά από πολλά χρόνια γραφειοκρατικής ταλαιπωρίας του επενδυτή, βαίνει προς ολοκλήρωση το πρώτο integrated destination resort. Θα λειτουργήσει στην περιοχή της Πύλου Μεσσηνίας, με την ονομασία Costa Navarino. Η επένδυση υλοποιείται από την εταιρία Τ.Ε.Μ.ΕΣ., που ανήκει στον Όμιλο Costa Mare του Μεσσήνιου εφοπλιστή και πρόεδρου της Ελληνικής Ένωσης για την Προστασία του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος – HELMEPA, καπετάν Βασίλη Κωνσταντακόπουλου. Οι δύο παραπάνω ιδιότητες του ιδιοκτήτη, αλλά και τα δείγματα γραφής που έχει δώσει έως τώρα (βιοκλιματική αρχιτεκτονική, χαμηλά κτίρια εμπνευσμένα από τα παραδοσιακά μεσσηνιακά χωριά, ελάχιστη κάλυψη, φωτοβολταϊκό πάρκο, χρήση γεωθερμίας, συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία και μελέτες για την αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος) αποτελούν και την εγγύηση ότι η μονάδα θα αποτελέσει έναν οικολογικό προορισμό που θα σέβεται και θα αναδεικνύει την ιστορία, την κουλτούρα και τον πολιτισμό της περιοχής. Οι σύνθετες τουριστικές μονάδες μεγάλης κλίμακας που θα λειτουργήσουν μελλοντικά στην Ελλάδα πρέπει να γνωρίζουν ότι λόγω του μεγέθους τους και του ευμετάβλητου περιβάλλοντος όπου λειτουργούν οφείλουν να κάνουν χρήση συγκεκριμένου στρατηγικού σχεδιασμού. Και να λάβουν υπόψη τους ότι η επιτυχία τους θα εξαρτηθεί κυρίως από τις καλές υποδομές μεταφοράς με εύκολη προσβασιμότητα προς αλλά και εντός του θέρετρου για τους φιλοξενούμενους και το προσωπικό, με μια αρχιτεκτονική δομή που να «δένει» με το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον της περιοχής, να χρησιμοποιήσουν όσο το δυνατό περισσότερα υλικά από τις γύρω περιοχές, να επιδιώκουν τη συνεργασία με τους πολίτες αλλά κυρίως τη βιώσιμη διαχείριση του περιβάλλοντος.
Ο Σωτήρης Β. Βαρελάς είναι υποψήφιος διδάκτορας του τμήματος Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πειραιά με ερευνητικό αντικείμενο το Στρατηγικό Σχεδιασμό για Τουριστικές Επιχειρήσεις, ενώ έχει ασχοληθεί ερευνητικά και με ζητήματα που αφορούν τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος.
