Ευθέως
Το αράδιασμα αντικειμένων …είναι Μουσείο; (Α’)
Συχνά διαβάζουμε σε τουριστικούς
οδηγούς: “Μην παραλείψετε να πάτε στο Μουσείο Χ
που βρίσκεται στην κωμόπολη Ψ”. Πηγαίνοντας όμως
σε αυτό το Μουσείο Χ, με θλίψη βλέπουμε
ότι όχι απλώς δεν πρόκειται περί μουσείου, αλλά
το μόνο που θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει είναι
το “αράδιασμα αντικειμένων”: μεγάλης αξίας
υφαντά καρφωμένα στον τοίχο, η σκόνη να
βασιλεύει, ενώ η έλλειψη συντήρησης είναι ορατή
σε όλα τα εκθέματα.
Η ίδρυση και η λειτουργία των
λαογραφικών μουσείων στον ελληνικό χώρο
αποτελεί πια μια πραγματικότητα
αναπτυσσόμενη με ταχύτατους ρυθμούς.
Τοπικοί σύλλογοι, εταιρείες, ιδιώτες και φορείς
της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν κατά περιοχές
αναλάβει το δύσκολο έργο της συγκέντρωσης,
ταξινόμησης, διατήρησης και έκθεσης των υλικών
καταλοίπων του λαϊκού μας παραδοσιακού
πολιτισμού, ο οποίος μετά τη δεκαετία 1940-1950
έχει αρχίσει να αποδομείται με ταχύτατους
ρυθμούς.
Πέρα όμως από τις
φιλότιμες αυτές ερασιτεχνικές προσπάθειες,
έχει αναπτυχθεί ειδικός διεπιστημονικός κλάδος,
η λαογραφική μουσειολογία, που
ασχολείται με τη συγκρότηση και οργάνωση
παρόμοιων μουσειακών ιδρυμάτων.
Είναι γενικώς αποδεκτό ότι η σύσταση και
η οργάνωση ενός λαογραφικού μουσείου δεν είναι
έργο απλό, αφού σκοπός του δεν πρέπει να είναι η
απλή παράθεση αντικειμένων, αλλά η αναπαράσταση
τμημάτων, θεματολογικά συναφών, της καθημερινής
ζωής, ώστε ο επισκέπτης να ενημερώνεται όχι
μόνο για τη μορφή του κάθε αντικειμένου, αλλά και
για τη λειτουργικότητά του στον χώρο όπου το
χρησιμοποιούσαν και για το έργο στο οποίο
συνέβαλε. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται
ειδικής κατασκευής κούκλες, επεξηγηματικά
κείμενα (κειμενολεζάντες) και ποικίλα
οπτικοακουστικά μέσα, ώστε το λαογραφικό μουσείο
να αποτελεί “μέσο αυτογνωσίας” (κατά
την έκφραση του αείμνηστου λαογράφου Κ. Ρωμαίου)
και όχι σειρά γραφικών αντικειμένων με
φολκλορικό χαρακτήρα.
Ως χαρακτηριστικά παραδείγματα, ανάμεσα
στα πολλά που υπάρχουν στον ελληνικό χώρο,
μπορούν να αναφερθούν το Λαογραφικό Μουσείο
¶ρτας, όπου έχουν με αξιέπαινη
εφευρητικότητα κατασκευαστεί τα
εργαστήρια-καταστήματα ενός παραδοσιακού
ηπειρώτικου χωριού, και το Μουσείο του
Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος στο
Ναύπλιο, του οποίου η έκθεση για την
επεξεργασία των υφαντικών υλών, από την παραγωγή
ως το τελικό αποτέλεσμα του υφάσματος, είναι
πράγματι υποδειγματική.
Η ανάγκη πιστής αποτύπωσης όλων των
πτυχών της πολύπλευρης ζωής μιας παραδοσιακής
κοινότητας οδήγησε στη δημιουργία λαογραφικών
μουσείων με διάφορα τμήματα, μερικά από τα οποία
μάλιστα είναι υπαίθρια. Ως παράδειγμα μπορεί να
αναφερθεί το υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης
στη Δημητσάνα, όπου ένας μπαρουτόμυλος έχει
αποκατασταθεί με μεγάλη ακρίβεια, αποτελώντας
πόλο έλξης για τους τουρίστες, τόσο από την
Ελλάδα, όσο και από το εξωτερικό.
Το κάθε λαογραφικό μουσείο, μακριά από
όποια έννοια φολκλορισμού ή προσέλκυσης
τουριστών, πρέπει να αποτελεί πνευματικό ίδρυμα
με παράλληλη πνευματική ζωή: διοργάνωση
διαλέξεων ή συνεδρίων, έκδοση μελετών και ίδρυση
περιοδικών εντύπων.
Η ενασχόληση με τον παραδοσιακό μας
πολιτισμό, όπως συμβαίνει και με τους υπόλοιπους
σταθμούς της κοινωνικής μας ζωής, έχει περάσει
από διάφορες φάσεις, ανάλογα με την ιδεολογία που
κατά καιρούς την προσδιορίζει και καθορίζει την
αντιμετώπισή της από τους κάθε λογής μελετητές.
Το ίδιο μπορεί να παρατηρηθεί και στην οργάνωση
μουσείων για τον παραδοσιακό μας πολιτισμό, που
τα τελευταία χρόνια (κυρίως μετά το 1970) έχουν
αρχίσει να δημιουργούνται σχεδόν σε κάθε περιοχή
του Ελληνισμού.
Το κύριο πρόβλημα που κάθε φορά
αντιμετωπίζουν οι διοργανωτές ενός μουσείου
είναι η φυσιογνωμία του, δηλαδή το αν
διαφυλάσσει αντικείμενα σημαντικά του
μελετώμενου πολιτισμού, ενδιαφέροντα από την
πλευρά της ιστορίας της τέχνης, μοναδικά ή μαζική
παραγωγή, αλλά πάντως αντιπροσωπευτικά
ορισμένων στιγμών της παραδοσιακής ζωής, ή αν θα
διασώζει τα υλικά κατάλοιπα ενός παραδοσιακού
πολιτισμού στην πολυσύνθετη ολότητά τους, με
όλες τις φάσεις της παραγωγής, της κατανάλωσης,
της μεταποίησης πρώτων υλών, της κοινωνικής
οργάνωσης, στο πλαίσιο των οικονομικών και
κοινωνικών σχέσεων της ευρύτερης περιοχής, την
εποχή που άκμασε ο προς αποτύπωση παραδοσιακός
πολιτισμός. Στην πρώτη περίπτωση πρόκειται για μουσείο
λαϊκής τέχνης, ενώ στη δεύτερη πρόκειται για
λαογραφικό μουσείο.
Περισσότερα στο επόμενο άρθρο μας!
