Ευθέως
Μία ευωδιαστή και γευστική ιστορία
Ο Πύργος Ηλείας είναι μια τυπική
συμπαθητική επαρχιακή πόλη, στην οποία βέβαια
δεν υπάρχει κάτι το ιδιαίτερα ξεχωριστό για τους
επισκέπτες. Ασφαλώς, ένα μεγάλο πλεονέκτημα
είναι η γειτνίαση με την αρχαία Ολυμπία, και
βεβαίως αυτό σημαίνει πολλά, καθώς πολλοί
τουρίστες επισκέπτονται αυτή την πόλη πριν ή
μετά το ταξίδι τους στον τόπο όπου γεννήθηκαν οι
Ολυμπιακοί Αγώνες στην αρχαία Ελλάδα.
Ως λαογράφος-επιστημονικός συνεργάτης
του Ε.Λ.Ι.Α.
(Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο) το
Σάββατο 2 Δεκεμβρίου 2000 ταξίδεψα στον Πύργο,
πραγματοποιώντας ερευνητική αποστολή, με θέμα
την καταγραφή και τεκμηρίωση της
ποτοποιίας-οινοποιίας στην περιοχή αυτή.
Καταγράφηκαν 3 παραδοσιακές επιχειρήσεις, εκ των
οποίων οι 2 ποτοποιίες και 1 οινοποιία.
Τα αποτελέσματα της καταγραφής και
τεκμηρίωσης ήταν εντυπωσιακά και ταυτόχρονα
γοητευτικά. Τρεις παραδοσιακές επιχειρήσεις
λειτουργούν αδιάλειπτα μέχρι σήμερα, χωρίς να
έχουν αλλάξει τον εξοπλισμό τους. Βεβαίως, η
παραγωγή σήμερα γίνεται σε μεγάλο βαθμό με τη
βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας, καθώς οι
μεγάλες ποσότητες που απαιτούνται για την
κατανάλωση, δεν επιτρέπουν τον ρομαντισμό να
γίνεται η παραγωγή με μεθόδους των προηγούμενων
δεκαετιών.
Αυτό που μου έκανε εντύπωση, όπως
βεβαίως και σε άλλες παραδοσιακές επιχειρήσεις
που είναι διάσπαρτες σε όλο τον ελλαδικό χώρο,
είναι ότι οι αυτές οι επιχειρήσεις δεν
προβάλλονται όπως πρέπει ούτε από τους φορείς
της τοπικής αυτοδιοίκησης (νομαρχία, περιφέρεια,
δήμος), αλλά ούτε και από τους επιχειρηματίες (π.χ.
γραφεία ταξιδίων). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να
τονίσω για μία ακόμη φορά ότι ο λαϊκός μας
πολιτισμός -όπως εν προκειμένω- είναι αυτός που
συνδέεται πιο άμεσα και καθοριστικά με την ίδια
την υπόστασή μας ως έθνους, ως κοινωνίας, ως
Ελλήνων.
Ας δούμε όμως τώρα αναλυτικά τις
παραδοσιακές αυτές επιχειρήσεις, οι οποίες
αποτελούν πραγματικό στολίδι της περιοχής και
νομίζω θα είναι καλό να ενταχθούν στα τουριστικά
προγράμματα ως κάτι το πραγματικά μοναδικό –
τουλάχιστον στην Πύργο.
Οινοποιία
Γεωργίου Κουτήφαρη
Βρίσκεται στην οδό Ερμού 14 στον Πύργο
(τηλ: 0621 – 22 493). Η ποτοποιία Κουτήφαρη στεγάζεται
σε ένα παλιό παραδοσιακό οίκημα, το οποίο
χτίστηκε περίπου το 1880.
Το ποτοποιείο είναι μια πραγματική
ζωγραφιά. Όσο υπερβολικό και ποιητικό ακούγεται
αυτό, όμως ανταποκρίνεται πλήρως στην
πραγματικότητα.
Όταν βρίσκεσαι στην οδό Ερμού ακόμη και
με κλειστά μάτια θα καθοδηγηθείς προς τον αριθμό
14, όπου βρίσκεται το ποτοποιείο του Γεωργίου
Κουτήφαρη.
Απ’ έξω υπάρχει μια παλιά ταμπέλα. Στο
εσωτερικό υπάρχουν πολλά παλιά βαρέλια με τα
ποτά, ενώ οι τοίχοι είναι γεμάτοι με σφραγισμένα
μπουκάλια που δημιουργούν μια πραγματική
πανδαισία χρωμάτων: κίτρινα, κόκκινα, πράσινα.
Εδώ η μεθυστική μυρωδιά του ούζου παντρεύεται με
τη γλυκιά γεύση της μπανάνας και τη γοητευτική
οσμή του τριαντάφυλλου-ομώνυμου ποτού.
Εκείνο όμως που πραγματικά εντυπωσιάζει
είναι ο μεγάλος μαρμάρινος πάγκος που βρίσκεται
στην αριστερή πλευρά του εσωτερικού. Πάνω στον
πάγκο είναι αραδιασμένα πολλά μπουκάλια με
πολύχρωμο περιεχόμενο: μπλε, κόκκινο, κίτρινο,
πράσινο, ούζο. Όλα αυτά είναι τοποθετημένα σε
έναν δίσκο και συνοδεύονται από ρακοπότηρα. Οι
πελάτες που θέλουν να δοκιμάσουν κάποια γεύση,
αλλά και οι φίλοι του κ. Κουτήφαρη, πίνουν από τα
ρακοπότηρα αυτά, τα οποία στη συνέχεια
ξεπλένονται από τη βρύση, η οποία είναι
ενσωματωμένη στον παλιό αυτό πάγκο. Ο κ.
Κουτήφαρης με καμάρι μάς λέει ότι ο πάγκος αυτός
είναι περίπου 200 ετών.
Στο αριστερό μέρος του ποτοποιείου στην
άκρη-άκρη βρίσκεται ο πάγκος που προαναφέραμε,
ενώ λίγο πιο μπροστά βρίσκονται τέσσερα μεγάλα
μπλε βαρέλια, από τα οποία τα 2 πάνω έχουν μπράντυ
και τα 2 κάτω ούζο.
Στο δεξιό μέρος υπάρχουν 7 βαρέλια μπεζ
χρώματος με κάνουλες και μαύρες σιδερένιες
ζώνες. Εδώ μέσα βρίσκονται οι πιο γευστικές
γεύσεις – παραδοσιακού – λικέρ που έχετε
δοκιμάσει ποτέ: μέντα, μπανάνα, τριαντάφυλλο,
καθώς και οι μοναδικές γεύσεις στρέγκα και
κιούμελ. Φυσικά, ο κ. Κουτήφαρης δεν αποκαλύπτει
σε κανέναν τα μυστικά της τέχνης και των υλικών
που χρησιμοποιεί.
Ευθεία μπροστά μας υπάρχουν διάφορα
βαρέλια, μπλε χρώματος. Εδώ περιέχονται
μαυροδάφνη, μπράντυ και μέντα, ενώ κάτω-κάτω
βρίσκονται τρία βαρέλια ούζου.
Ιστορικά στοιχεία
Η επιχείρηση αρχικά ανήκε στον Δημήτριο
Παπαπολυχρονίου, ο οποίος την ίδρυσε το 1902. Το 1957
ο Γ. Κουτήφαρης – ανιψιός του Δ. Παπαπολυχρονίου –
ανεξαρτητοποιήθηκε στο ίδιο οίκημα ως
ιδιοκτήτης, καθώς ο θείος του είχε πλέον πεθάνει.
Η επιχείρηση βέβαια λειτουργεί από το 1902
με τον ίδιο τρόπο και με τον ίδιο εξοπλισμό.
Σήμερα η παραγωγή έχει εκβιομηχανιστεί και ο
χώρος λειτουργεί ως ποτοπωλείο. Αξιοσημείωτο
είναι το γεγονός ότι η επιχείρηση δεν σταμάτησε
να λειτουργεί ούτε και στην περίοδο της Κατοχής,
αλλά τότε βεβαίως υπολειτουργούσε.
Η ποτοποιία παράγει λικέρ διαφόρων
γεύσεων, κονιάκ και ούζο. Εντύπωση προκαλεί τα –
άγνωστο εν πολλοίς – λικέρ στρέγκα και κιούμελ,
από μια ποικιλία γεύσεων διαφόρων φρούτων.
Ο ανταγωνισμός υπήρχε και υπάρχει,
ειδικά σήμερα λόγω της ύπαρξης αλυσίδων σούπερ
μάρκετς. Ανταγωνισμός όμως υπήρχε και
παλαιότερα, καθώς ο Πύργος βρίσκεται ανάμεσα σε
μεγάλα κέντρα ποτοποιίας, όπως είναι η Πάτρα, η
Καλαμάτα και το ¶ργος. Ο ανταγωνισμός και τα
προβλήματα εντοπίζονται και στο γεγονός ότι σε
ποσοστό 90% έχουν κλείσει τα παραδοσιακά
μπακάλικα, στα οποία κατά κόρον πωλούνταν τα
προϊόντα της παραδοσιακής ποτοποιίας.
Ποτοποιείο
«Ο Παπαπολυχρονίου»
Παντελής Μυλωνάς και Υιοί (τηλ: 0621 – 22
455)
Γερμανού 7, Πύργος
Στον Πύργο όμως λειτουργεί και το
(επίσης παραδοσιακό και πανέμορφο) «Ποτοποιείο
“Ο Παπαπολυχρονίου” – Παντελής Μυλωνάς και
Υιοί».
Το ποτοποιείο ιδρύθηκε από την Ευθαλία
Παπαπολυχρονίου, κόρη του Δημητρίου
Παπαπολυχρονίου.
Σήμερα το ποτοποιείο αυτό ανήκει στον κ.
Κων/νο Μυλωνά και στον αδελφό του Ιωάννη, καθώς
και στα παιδιά τους που εργάζονται στην
επιχείρηση.
Είναι οικογενειακή επιχείρηση. Από το
1965-66 την έχει ο Παντελής Μυλωνάς, πατέρας των
σημερινών ιδιοκτητών.
Το
κτίριο είναι παλιό. Απ’ έξω υπάρχει ωραία
ταμπέλα που γράφει «Ποτοποιείο “Ο
Παπαπολυχρονίου” Παντελής Μυλωνάς και Υιοί».
Μόλις μπαίνουμε στο εσωτερικό βλέπουμε δεξιά μας
έναν ωραιότατο παλιό μαρμάρινο πάγκο με
ωραιότατη βρύση (αν και σπασμένη λίγο η βρύση,
διακρίνεται όμως στην πρόσοψή της ανθέμιο, καθώς
και ένα δελφίνι). Υπάρχουν παλιά δρύινα – κόκκινου
χρώματος – βαρέλια ακριβώς απέναντι από την
είσοδο. Στο δεξιό μέρος υπάρχουν πολλά παλιά
μπουκάλια με διάφορα ποτά. Στο αριστερό μέρος
υπάρχουν καινούρια μπουκάλια με ποτά, τα οποία –
με τις αχτίδες του ήλιου – δημιουργούν μια
πανδαισία χρωμάτων (και ασφαλώς ανάλογων
γεύσεων). Εκτός από τα γευστικότατα λικέρ και το
μπράντυ, ένα «δυνατό όπλο» της ποτοποιίας του κ.
Μυλωνά είναι και το εξαιρετικό ούζο «62».
Εκείνο όμως που είναι εντυπωσιακό με το
ποτοποιείο του κ. Μυλωνά είναι το πλήθος των
παλιών μπουκαλιών που διαθέτει. Μάλιστα, μερικά
από αυτά είναι τόσο παλιά, που ο αριθμός
τηλεφώνου της ποτοποιίας ήταν διψήφιος! Επίσης
υπάρχουν χρυσά διπλώματα της ΔΕΘ από αντίστοιχες
βραβεύσεις μεταξύ πολλών ποτοποιών, ειδικότερα
των ετών 1931 (κονιάκ) και του 1933 (ούζο).
Υπάρχουν επίσης δύο ξύλινα τραπέζια με
μαρμάρινο πάγκο, καθώς και ένα παλιό σιδερένιο
τραπέζι από μασίφ σίδερο. Τα προαναφερθέντα
είναι από την εποχή που το ποτοποιείο
λειτουργούσε και ως ποτοπωλείο.
Οινοποιία
Κτήμα Μερκούρη
Κορακοχώρι Ηλείας, τηλ: 0621 – 41 601
Τοποθεσία-χώροι-κτίσματα
Το κτήμα Μερκούρη βρίσκεται σε μια
πανέμορφη τοποθεσία, στο Κορακοχώρι Ηλείας, 12
χιλιόμετρα από τον Πύργο.
Ο χώρος περιλαμβάνει ένα παλιό κτίσμα
της δεκαετίας του 1860. Ο χώρος αυτός αρχικά
χρησίμευσε ως κατοικία και μετά ως υποστατικό
εργατών, ενώ η προέκταση αυτού του κτιρίου ως
σταφιδαποθήκη.
Στη συνέχεια υπάρχει η διώροφη κύρια
κατοικία της οικογένειας που χτίστηκε το 1870.
Αποτελείται από την κυρίως κατοικία στον όροφο
και το κατώι χρησίμευε για μαγειρεία και λοιπούς
βοηθητικούς χώρους.
Στα αριστερά της κυρίως κατοικίας,
βρίσκεται ο στάβλος, ο οποίος έχει
αναστηλωθεί-αναπαλαιωθεί και μέσα σε αυτόν
λειτουργεί μόνιμη λαογραφική συλλογή με
αγροτικά εργαλεία. Υπάρχουν επίσης παλιά έγχρωμα
πόστερ σχετικά με την ωκεανοπλοΐα και τη
μετανάστευση.
Ιστορία
Το κτήμα αγοράστηκε από τον Θοδωρή
Μερκούρη το 1860 ως εθνική γαία. Αρχικά φυτεύθηκε
κυρίως με κορινθιακή σταφίδα (80%) και το 20% αμπέλι.
Όταν το 1880 εμφανίστηκε ο περονόσπορος
στην Ελλάδα και οι σταφιδάμπελοι έπαθαν μεγάλες
ζημιές, στα πιο άγονα τμήματα του κτήματος η
αμπελοκαλλιέργεια αντικαταστάθηκε από ελαιώνες
και από τότε μέχρι το 1955 καλλιεργείτο εδώ η
κορινθιακή σταφίδα, η ελιά και το αμπέλι.
Το 1955 επειδή είχε καταστεί ασύμφορη η
καλλιέργεια της σταφίδας, οι σταφιδάμπελοι
ξεριζώθηκαν και αντικαταστάθηκαν εν μέρει από
ελαιώνες και εν μέρει από οιναμπέλους.
Γυρίζοντας πάλι πίσω στον χρόνο, πρέπει
να αναφέρουμε ότι ο Λεωνίδας Μερκούρης προχώρησε
σταδιακά στη μεταποίηση των γεωργικών προϊόντων
του κτήματος με την κατασκευή ενός πολύ
σύγχρονου και μεγάλου – για την εποχή του –
οινοποιείου, καθώς και ενός μικρότερου
ελαιοτριβείου.
Αργότερα, λίγο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο, στο οινοποιείο προστέθηκε και το
αποσταγματοποιείο.
Καθόλη την ιστορική του πορεία, το Κτήμα
Μερκούρη παρήγαγε κρασί, ένα μικρό μέρος του
οποίου εξαγόταν με βαρέλια στην Τεργέστη. Πάντως
η βασική καλλιέργεια μέχρι το 1955 ήταν η
σταφιδοκαλλιέργεια.
Διατηρούνται σε άριστη κατάσταση τα
λιθάρια και το πιεστήριο του παλιού λιουτρουβιού
(ελαιοτριβείου), καθώς και κάποια παλιά
οινοποιητικά μηχανήματα.
Υπάρχουν επίσης παλιές αντλίες, παλιά
γεωργικά εργαλεία και πλήθος από χρηστικά
αντικείμενα που εκτίθενται ως λαογραφική
συλλογή.
Το Κτήμα Μερκούρη είναι σαν ένας
πραγματικός παράδεισος. Την ησυχία και ηρεμία
του τοπίου με τα αμπέλια διακόπτουν –
ξαφνιάζοντας ευχάριστα – κατά καιρούς τα διάφορα
πουλιά (πάπιες, χήνες, παγώνια) που βρίσκονται
μέσα σε ειδικό χώρο του κτήματος.
Μοναδικό βέβαια – όπως ήδη τονίστηκε –
είναι και το αρχιτεκτονικό σύνολο του κτήματος
Μερκούρη, το οποίο σήμερα λειτουργεί ως μετοχική
εταιρεία των αδελφών Κανελλακόπουλου, απογόνων –
εκ μητρός – της οικογένειας Μερκούρη. Το Κτήμα
Μερκούρη σήμερα παράγει εξαιρετικής ποιότητας
κρασί, το οποίο πωλείται αφενός μέσω των
οργανωμένων δικτύων πώλησης και αφετέρου στον
τόπο της παραγωγής του, δηλ. στο πανέμορφο αυτό
κτήμα.
Αξιοσημείωτο και επαινετέο βέβαια είναι
και το γεγονός ότι οι αδελφοί Κανελλακόπουλου
συμμετέχουν στο πρόγραμμα «Οι δρόμοι του
κρασιού», όπως επίσης διοργανώνουν
εκπαιδευτικά προγράμματα στον χώρο της
λαογραφικής συλλογής τους με σκοπό οι νεότεροι –
κυρίως αυτοί – να μάθουν πολύτιμα στοιχεία για τη
ζωή των παλαιοτέρων.
