Ευθέως
Μουσείο Μπενάκη: Ένα στολίδι της Αθήνας
Ταξιδεύοντας κανείς στην Ελλάδα, θα
διαπιστώσει ότι η χώρα μας είναι γεμάτη από
«μουσεία». Είναι όμως όντως Μουσεία; Πολλές φορές
πρόκειται για μικρές ή μεγάλες συλλογές –
κυρίως λαογραφικές – που δεν μπορούν όμως σε
καμία περίπτωση να ονομαστούν μουσεία, καθώς δεν
τηρούνται ούτε καν οι στοιχειώδεις κανόνες
μουσειολογίας. Έτσι, βλέπουμε παλιές στολές ή
άλλα αντικείμενα να είναι καρφωμένα (!) στον
τοίχο, μια τακτική που μόνο καταστροφική μπορεί
να τη χαρακτηρίσει κανείς. Βέβαια, ούτε λόγος
για συντήρηση των αντικειμένων ή κάποιο
εποπτικό υλικό (π.χ. βίντεο, σλάιτς). Οφείλουμε
βέβαια να επαινέσουμε την ιδιωτική πρωτοβουλία,
τον ακάματο ερασιτέχνη λαογράφο ή συλλέκτη που
με το μεράκι του συγκεντρώνει τον πολιτισμό της
περιοχής του, έστω και με αυτές τις αδυναμίες που
προαναφέραμε. Έτσι κι αλλιώς, αν περιμένει κανείς
από το Υπουργείο Πολιτισμού να δει άσπρη μέρα,
ίσως να μην την δει ποτέ (και το χειρότερο είναι
ότι οι όποιες επιχορηγήσεις του ΥΠ.ΠΟ. από τώρα
και στο εξής θα τροφοδοτούν το αδηφάγο 2004).
Ερχόμαστε όμως και στα κρατικά μουσεία,
στα οποία πολλές φορές η κατάσταση δεν διαφέρει
και πάρα πολύ από την προηγούμενη. Εδώ μπορεί μεν
να υπάρχει ο κατάλληλος εξοπλισμός, τα
εργαστήρια συντήρησης και άλλα σχετικά, όμως η
δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία των εργαζομένων
στα κρατικά μουσεία δεν αφήνει περιθώρια για
πολλά πράγματα. Με το παραμικρό τα μουσεία αυτά
κλείνουν. Τι εννοώ παραμικρό; Πολλές φορές όταν
δεν υπάρχει επίσημη αργία (π.χ. παραμονή εθνικής
εορτής) εντελώς αυθαίρετα τη …βαφτίζουν
ημιαργία και έτσι την «κοπανάνε» από τις 11 το
πρωί. Οι φύλακες των μουσείων είναι διορισμένοι
με το γνωστό σε όλους ρουσφέτι, οπότε το να
ζητήσεις να μιλάνε αγγλικά αυτοί οι άνθρωποι
μάλλον αστείο είναι, καθώς το μόνο που τους
ενδιαφέρει είναι να περάσει η ώρα για να
σχολάσουν. Για ομοιόμορφη εμφάνιση των φυλάκων,
ας μην γίνει επίσης λόγος: Οι μεν φιλάρεσκες
γυναίκες φοράνε ό,τι πιο εντυπωσιακό έχουν, οι δε
άνδρες (πιο κλασικοί) κάτι πιο απλό, αλλά είπαμε για
ομοιομορφία ούτε λόγος.
Πολλές φορές τα εκθέματα είναι αφημένα
κυριολεκτικά στην τύχη τους: Έτυχε να επισκεφθώ
πρόσφατα κάποιο μεγάλο κρατικό λαογραφικό
μουσείο και εκείνο που με άφησε κυριολεκτικά
άφωνο είναι ότι μία κούκλα (που ήταν ντυμένη με
κάποια παραδοσιακή αποκριάτικη στολή) είχε
γείρει τόσο πολύ, που κόντευε να πέσει. Όταν
ρώτησα κάποιον φύλακα για το θέαμα αυτό, μου είπε:
«Α, δεν έχει γείρει τώρα η κούκλα. Είναι κανα-δυο
χρόνια έτσι»! Και θα τελειώσω – επί του παρόντος –
με τα κακώς κείμενα των κρατικών μουσείων, με
εκείνη την ανεκδιήγητη απεργία των φυλάκων σε
αρχαιολογικούς χώρους παγκόσμιας ακτινοβολίας,
π.χ. στην Ακρόπολη. Έτυχε να είμαι κάποια μέρα
στην Ακρόπολη και επίσης έτυχε τη μέρα εκείνη να
απεργούν οι «βολεψάκηδες» φύλακες για «θεσμικά
και συνδικαλιστικά αιτήματα». Οι αγανακτισμένοι
τουρίστες που είχαν έρθει από τις άκρες του
κόσμου για να θαυμάσουν την Ακρόπολη, έμειναν να
την κοιτάζουν από τα κάγκελα. Δεν είπε, καθώς
φαίνεται, κανείς στους φύλακες αυτούς ότι ο
πολιτισμός είναι παγκόσμιο και κοινό αγαθό κι
έτσι δεν αποτελεί τσιφλίκι κανενός…
Γιατί όμως σας τα λέω όλα αυτά; Μα φυσικά,
για να σας δείξω ότι υπάρχει και η άλλη πλευρά, η λαμπερή,
η αισιόδοξη, αυτή που εργάζεται διαρκώς και
προσφέρει (μπορώ να πω και παράγει) όντως
πολιτισμό. Αναφέρομαι στο Μουσείο Μπενάκη, το
οποίο είναι υπόδειγμα για όλα τα άλλα ελληνικά
μουσεία.
Μετά από 10 ολόκληρα χρόνια που διήρκεσε
η ανακαίνιση του κτιρίου, το Μουσείο Μπενάκη ανανεωμένο
άνοιξε τις πύλες του για να υποδεχθεί τους
επισκέπτες, από την Ελλάδα και ολόκληρο τον
κόσμο. Με το που μπαίνει κάποιος στο Μουσείο
Μπενάκη, νιώθει ότι βρίσκεται σε έναν ευχάριστο
χώρο. Οι υπάλληλοι ευγενέστατοι, ντυμένοι με
ωραίες μπλε στολές, είναι πρόθυμοι να εξηγήσουν
τυχόν απορίες και να βοηθήσουν ώστε η
ξενάγηση-περιήγηση στον χώρο να αφήσει αξέχαστες
εντυπώσεις. Εκείνο που γίνεται αμέσως
αντιληπτό είναι ότι δεν πρόκειται για ένα
συνηθισμένο μουσείο, όπου απλώς εκτίθενται
διάφορα αντικείμενα. Στο Μουσείο Μπενάκη η
μετάβαση από τη μία αίθουσα στην άλλη γίνεται με
σπονδυλωτό τρόπο και με βάση την ιστορική
συνέχεια, έτσι ώστε να γίνεται πλήρως κατανοητό
το πανόραμα της ελληνικής ιστορίας, αλλά και της
ζωής του Έλληνα, από την αρχαιότητα ως σήμερα. Δεν
υπάρχουν μόνο λαμπρά εκθέματα, αλλά και ταπεινά
και απλά αντικείμενα που έχουν κι αυτά τη χάρη
τους, καθώς αποτελούσαν αναπόσπαστο τμήμα της
καθημερινής ζωής των Ελλήνων σε παλαιότερες
εποχές.
Το κεντρικό κτίριο (Βασ. Σοφίας &
Κουμπάρη 1) είναι το γνωστό, νεοκλασικό Μέγαρο του
Μουσείου, με ανανεωμένες όμως και απόλυτα
εκσυγχρονισμένες τις κτιριακές του
εγκαταστάσεις και με την προσθήκη μιας ολόκληρης
νέας πτέρυγας. Στο κτίριο αυτό αναπτύσσονται
οι ελληνικές και μόνο συλλογές, έτσι ώστε να
προσφέρουν στον επισκέπτη μια συνολική εικόνα
της ιστορικής διαδρομής του Ελληνισμού.
Αναλυτικότερα, στο Ισόγειο παρουσιάζεται ο μύθος
και ο άνθρωπος των αρχαϊκών χρόνων, δείγματα
γλυπτικής του 5ου και του 4ου αι. π.Χ.,
καθώς και η παράδοση της βυζαντινής Ανατολής και
οι επιδράσεις της αναγεννησιακής Δύσης στις
ζωγραφικές αναζητήσεις της πρώτης
μεταβυζαντινής περιόδου.
Στον Πρώτο Όροφο, παρουσιάζονται –
μεταξύ άλλων – οι ακόλουθες ενότητες: Από τις
Σποράδες, τη Θάσο, τη Λήμνο και τη Χίο, στη
Μυτιλήνη, τη Σάμο, τη Μικρά Ασία, τον Πόντο και την
Κωνσταντινούπολη, η οικονομική ευμάρεια και
πολιτιστική λάμψη στη Μακεδονία και την Ήπειρο
κατά τον 18ο αιώνα και η συνέχεια της
παράδοσης στην εκκλησιαστική ζωγραφική του 17ου
και του 18ου αιώνα.
Στον Δεύτερο Όροφο, ξεχωρίζουν οι
ακόλουθες θεματικές ενότητες: α) Χορός, μουσική
και τραγούδι, θαμπές αντανακλάσεις της
πνευματικής παραγωγής του Ελληνικού Διαφωτισμού
β) Οι ευλογίες της θάλασσας και οι κίνδυνοι του
ταξιδιού γ) Από τον αγώνα της θάλασσας στον
ιδρώτα του ψωμιού και δ) Λάδι και κρασί, ποιμενική
οικονομία και βιοτεχνία, σπίτι και γιορτή.
Στον Τρίτο Όροφο, η έκθεση περιλαμβάνει
τη βασιλεία του Όθωνα, τη ρομαντική θεώρηση και
τη ρεαλιστική αντιμετώπιση των ελληνικών
προβλημάτων και τελειώνει με τις ποιητικές και
ζωγραφικές μαρτυρίες από τις πιο πρόσφατες
εποχές.
Επισημαίνεται επίσης ότι από τις 20
Οκτωβρίου 2000 ως τις 14 Ιανουαρίου 2001 στο Μουσείο
Μπενάκη υπάρχει μία μοναδική έκθεση με θέμα
«Μήτηρ Θεού – Απεικονίσεις της Παναγίας στη
μεταβυζαντινή τέχνη».
Θα πρέπει βέβαια να σημειώσουμε ότι
επειδή η περιήγησή σας στον θαυμαστό κόσμο του
Μουσείου θα διαρκέσει κάποιες ώρες, στο τέλος
μπορείτε να ανταμείψετε τον εαυτό σας με έναν
καφέ ή αναψυκτικό στην πανέμορφη καφετέρια του
μουσείου, με μοναδική θέα στον Εθνικό Κήπο.
Αξίζει επίσης να τονιστεί η ύπαρξη του
Πωλητηρίου, στο ισόγειο του κτιρίου, όπου
μπορείτε να αγοράσετε μοναδικά δώρα, πιστά
αντίγραφα των εκθεμάτων του Μουσείου (κοσμήματα,
εικόνες κ.ά.).
Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι στα φιλόδοξα
σχέδια του Μουσείου Μπενάκη εντάσσονται χώροι
για τους μελετητές, αλλά και για το κοινό, σε υπό
ανακαίνιση νέα κτίρια (π.χ. τα ιστορικά αρχεία του
Μουσείου Μπενάκη που θα στεγαστούν στο σπίτι της
Π. Δέλτα στην Κηφισιά), η εγκατάσταση της Συλλογής
Παιδικής Ηλικίας και Παιχνιδιών (θα ιδρυθεί νέο
μουσείο, που θα έχει σχέση με το παιδικό παιγνίδι
και θα ανοίξει στο νεογοτθικό μέγαρο,
κληροδότημα της Βέρας Κουλούρα, στο Παλαιό
Φάληρο), η μεταστέγαση της Ισλαμικής Συλλογής σε
υπό ανάπλαση κτιριακό συγκρότημα του Κεραμεικού,
αλλά και η μεταστέγαση της Κινεζικής Συλλογής σε
ακίνητο της οδού Κριεζώτου, το οποίο δώρισε ο
ζωγράφος Ν. Χατζηκυριάκος-Γκίκας μαζί με το
εργαστήριο και τις προσωπικές του συλλογές. Το
σκεπτικό του διαγράμματος της νέας αυτής
μουσειακής δομής διέπει ένα εντελώς σύγχρονο
αποκεντρωτικό πνεύμα δορυφορικής σύλληψης με
μια σειρά από παραρτήματα
Το Μουσείο Μπενάκη συγκαταλέγεται στις
μεγάλες εκείνες δωρεές, οι οποίες αύξησαν τα
περιουσιακά στοιχεία του κράτους, ενώ ταυτόχρονα
είναι και ο παλαιότερος μουσειακός οργανισμός
που λειτουργεί στην Ελλάδα ως Ίδρυμα Ιδιωτικού
Δικαίου. Με τις εκτεταμένες ενότητες των
εκθεμάτων του, οι οποίες καλύπτουν περισσότερους
από έναν πολιτισμικούς τομείς, αλλά και τη
γενικότερη λειτουργία του, το Μουσείο Μπενάκη
προσφέρει ένα μοναδικό υπόδειγμα σύνθετης δομής
μέσα στο ευρύτερο πλέγμα των μουσειακών
ιδρυμάτων της Ελλάδας. Προσωπικά, προτείνω
όποιος εργάζεται σε κρατικό μουσείο, να εργαστεί
οπωσδήποτε για ένα διάστημα στο Μουσείο Μπενάκη.
Η εμπειρία του θα είναι πολύτιμη!
