Αειφορία και Τουρισμός (Β′)

Αειφορία και Τουρισμός (Β′)

Ο αειφόρος τουρισμός δεν είναι μορφή τουρισμού. Αντίθετα, μπορεί να χαρακτηρίζει οποιοδήποτε είδος τουρισμού. Πρόκειται για χαρακτηριστικό που εγγυάται μια  ορισμένη ποιότητα σε κάθε μορφή τουρισμού και τουριστικής δραστηριότητας. Για να μελετηθεί σωστά πρέπει αρχικά να παρουσιαστούν και να κατανοηθούν οι αρχές του:

• Δεν περιορίζεται σε ορισμένες μόνο μορφές τουρισμού, αλλά αφορά γενικότερα κάθε τουριστική ζήτηση· από τη φύση του (ως τουρισμός), άλλωστε, δέχεται τις αλλαγές που ενδεχόμενα μπορούν να προκαλέσουν οι τουριστικές δραστηριότητες, αρκεί να μη βλάπτουν τις οποιεσδήποτε σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και περιβάλλοντος.
  
• Κατά συνέπεια, βασική θέση του είναι και η αρχή της χωρητικότητας. Σύμφωνα με αυτή το τουριστικό φορτίο σε μια περιοχή είναι αειφόρο, όταν ελέγχεται κατά πόσο οι τουριστικές δραστηριότητες λειτουργούν σε συνάρτηση με τον αριθμό των υπαρχόντων έργων υποδομής, καθώς και κατά πόσο το φυσικό τοπίο και οι φυσικές πηγές μπορούν να αντέξουν τον ανάλογο όγκο τουρισμού χωρίς να προκληθούν προβλήματα μόλυνσης και αλλοίωσης του τοπίου.
  
• Δε δέχεται τη μεγιστοποίηση της τουριστικής δραστηριότητας με οποιοδήποτε κόστος στο περιβάλλον -αντίθετα μάλιστα, υποστηρίζει τη  μετριοπάθεια, την ισορροπία και τη διαχρονική βιωσιμότητα κάθε τουριστικής δραστηριότητας. Η τουριστική ανάπτυξη σε κάθε περιοχή πρέπει να εναρμονίζεται με τα φυσικά στοιχεία της, τη θέση της, την ιδιαιτερότητά της, τον πολιτισμό της,  και να μην έχει συσσωρευτικές με το χρόνο δυσμενείς συνέπειες.
  
• Δεν απαιτεί μεγάλες επενδύσεις ή εκτεταμένη έρευνα, αλλά συμπληρώνει τις υπάρχουσες πρακτικές τουριστικής ανάπτυξης τέλος, απορρίπτει τα βραχυχρόνια οφέλη για τους λίγους έναντι των μακροχρόνιων για  τους πολλούς και υποστηρίζει τη θέση «οι σημερινές ανάγκες πρέπει να  αντιμετωπίζονται χωρίς να μειώνουν την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να  αντιμετωπίσουν τις δικές τους ανάγκες».

Τα τελευταία χρόνια επιχειρείται από τουριστικούς  φορείς, οργανώσεις, κυβερνήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα μια μεταστροφή του  τουρισμού από τη «σκληρή», παραδοσιακή του μορφή, σε περισσότερο ήπιες μορφές. Αυτές οι ήπιες μορφές τουρισμού δεν αποτελούν απλά επινόηση κάποιων ούτε στείρα προσπάθεια για τον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος. Ουσιαστικά πρόκειται για την απάντηση στην κρίση του υπαρκτού τουρισμού. Τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν αυτή την κρίση γίνονται αντιληπτά από την ευρύτερη κοινωνία, έστω με ατελείς ή  αποσπασματικές μορφές. Σήμερα, ο κατεστημένος τουρισμός αποστασιοποιείται από τις τοπικές κοινωνίες, απομακρύνεται πλέον από γνωστικές διαδικασίες και περιορίζεται σε επιπόλαιες προσλήψεις θεάματος και πληροφοριών. Η τουριστική βιομηχανία μεγιστοποιώντας τις προσλήψεις θεάματος οδηγεί στην αποδυνάμωση των  συγκινησιακών και βιωματικών δεσμών του τουρίστα με το χώρο. Αντίθετα, οι ήπιες  μορφές τουρισμού εισάγουν τη μορφωτική εμπειρία στη θέση της ως τώρα επιδερμικής επαφής με το «ξένο» στοιχείο και εξατομικεύουν τις ταξιδιωτικές προτάσεις. Μια  πληθώρα νέων τουριστικών επιλογών, όπως πχ. ο αγροτικός, συνεδριακός, θρησκευτικός, ιαματικός και χειμερινός τουρισμός, επιχειρούν την επαναπροσέγγιση  και ζεύξη της τουριστικής εμπειρίας με άλλες, παραγωγικές ή πολιτιστικές  δραστηριότητες.

Στόχος των νέων αυτών μορφών τουρισμού είναι η εξοικείωση του τουρίστα με τις τοπικές αρετές, τα τοπία, τις τροφές, τα τραγούδια, το χορό, τη ζωγραφική, την οδοιπορία, τη δημιουργία, εντάσσοντάς τα στο περιβάλλον των διακοπών. Η πρόταση για βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη πρέπει  να λαμβάνει υπόψη την «ωρίμανση» του σημερινού τουρίστα μέσα από την ταξιδιωτική πρακτική της μεταπολεμικής περιόδου. Πρέπει να βασίζεται επίσης στην ολοκληρωμένη ανάλυση ωφελειών και επιβαρύνσεων και -κατά συνέπεια- να μην  περιορίζεται από στενά εισπρακτικούς και βραχυχρόνιους υπολογισμούς. Η διάχυση / εξάπλωση των τουριστικών υποδομών στον ευρύτερο χώρο καθώς επίσης και η χωροχρονική αποκέντρωση του τουρισμού μπορούν να μετατρέψουν τις ως τώρα συμβατικές απολαύσεις του τουρίστα σε νέες εμπειρίες εκπλήξεων και ανακαλύψεων.

Σε πολλά κράτη με σημαντική τουριστική δραστηριότητα, κυρίως αυτά που ακολουθούν το πρότυπο του οργανωμένου μαζικού τουρισμού, ή σε  περιοχές με πρωτογενή ανάπτυξη, άρχισε τα τελευταία χρόνια να επαναπροσδιορίζεται η τουριστική πολιτική, ώστε να μπορέσουν να αντιμετωπιστούν σοβαρά προβλήματα των τουριστικών τους οικονομιών. Η ανάπτυξη νέων, εναλλακτικών  μορφών τουρισμού προτάθηκε ως διέξοδος και, ίσως, ως προάγγελος μιας αναπτυξιακής πορείας με ανοδικές τάσεις. Η αειφορική τουριστική ανάπτυξη  επηρεάζεται κυρίως από το γενικότερο σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης, που αναπόφευκτα πρέπει να έχει ως στόχο την οικονομικοκοινωνική ισορροπία και την προστασία του περιβάλλοντος. Επιβεβλημένη, επίσης, είναι η ενίσχυση όλων των  παραγόντων που συμβάλλουν στην ανατροφοδότηση της ανάπτυξης, όπως η έρευνα, η εκπαίδευση, το μάρκετινγκ, η ιδιωτική πρωτοβουλία κ.λπ. Το ειδικό θεσμικό πλαίσιο αποτελεί προϋπόθεση και προοπτική της αειφορικής ανάπτυξης με βάση το  πλαίσιο αυτό θα προωθούνται και θα κατευθύνονται οι διαδικασίες του τοπικού αναπτυξιακού σχεδιασμού, ο οποίος θα έχει ως βασικό άξονα ανάπτυξης τη χρήση  των ειδικών εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Η εφαρμογή προγραμμάτων αειφορίας στον τουρισμό χαρακτηρίζεται από διαφορετικό βαθμό επιτυχίας σε συνάρτηση με την  περιοχή και αυτό σχετίζεται άμεσα με τις σημαντικές ελλείψεις στο σχεδιασμό και τον προγραμματισμό της τουριστικής ανάπτυξης, καθώς και με την πρακτική εφαρμογή του σχεδιασμού.

Το πρότυπο αυτό παρουσιάζει επεκτατικές τάσεις στο διεθνή χώρο, λόγω του ότι υιοθετείται από όλο και περισσότερους τουριστικούς προορισμούς, ενώ ταυτόχρονα προωθείται από διεθνείς και εθνικούς φορείς που σχετίζονται με την τουριστική πολιτική και ανάπτυξη. Στις εναλλακτικές μορφές οι τουρίστες συχνά επιλέγουν έναν τρόπο οργάνωσης και διεξαγωγής του ταξιδιού, στον οποίο  κυριαρχεί η αυτονομία στις επιλογές και η περιήγηση με μικρή ή ελάχιστη χρήση υπηρεσιών οργανωμένου τουρισμού. Φυσικό είναι στις περιπτώσεις αυτές να καταγράφεται και η ανάπτυξη μιας ειδικής υποδομής που εξυπηρετεί τους  συγκεκριμένους τουρίστες. Στόχος είναι η δημιουργία και εξέλιξη εξειδικευμένων υπηρεσιών για συγκεκριμένο τύπο τουριστικής ζήτησης, καθώς και η συγκρότηση προτύπου ανάπτυξης, που είτε θα βελτιώσει την υπάρχουσα παραγωγική δομή είτε θα  δημιουργήσει μια νέα, η οποία θα στηρίζεται στην ανάδειξη και ενίσχυση των υποδομών και υπηρεσιών των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Η  ανατροφοδότηση της τουριστικής ανάπτυξης αποτελεί βασική επίτευξη και σκοπό του προτύπου της αειφορικής ανάπτυξης μέσα από τη δημιουργία υποδομών προσφοράς που θα αναβαθμίζουν όχι μόνο το τουριστικό προϊόν, αλλά και τη ζωή της κοινωνίας στο παρόν και το μέλλον.

* Ο Φώτης Παντόπουλος είναι Ερευνητής Στρατηγικής Επικοινωνίας & Οργανωσιακής Συμπεριφοράς και Σύμβουλος Επικοινωνίας & Δημοσίων Σχέσεων Επιχειρήσεων.  Για τυχόν ερωτήσεις ή παρατηρήσεις, επικοινωνείτε μαζί του στο info@prsolutions.gr.