Ευθέως
Πολιτισμός: Ο άσσος στον ελληνικό τουρισμό (Α’)
Η Ελλάδα είναι μία από τις ελάχιστες
χώρες παγκοσμίως που τα ιστορικά της μνημεία
είναι τόσα πολλά, ευρύτατης ιστορικής κάλυψης
(από την αρχαιότητα μέχρι το σχετικά πρόσφατο
παρελθόν) και εκτεταμένα σε όλη την έκταση του
ελλαδικού χώρου. Αλλά και σε όλο τον κόσμο
υπάρχουν μνημεία της ελληνικής παρουσίας, του
ελληνικού πολιτισμού, καθώς οι Έλληνες με το
«φιλοπερίεργο» που τους διέκρινε,
παρακινούμενοι βεβαίως και από άμεσες ανάγκες
(δημιουργία αποικιών σε όλο τον τότε γνωστό
κόσμο), άφησαν μέχρι σήμερα τα σημάδια μιας
λαμπρής και μοναδικής ιστορικής περιόδου, η
οποία εκτείνεται σε βάθος πολλών αιώνων.
Εμείς, όμως, θα μείνουμε στον ελλαδικό
πολιτιστικό χώρο, ο οποίος είναι κατάσπαρτος από
μνημεία που προσελκύουν πλήθη τουριστών από τα
πέρατα της γης. Είναι βέβαια λυπηρό ότι πολλές
φορές – τις περισσότερες, θα τολμούσα να πω – οι
ξένοι τουρίστες έρχονται πιο ενημερωμένοι για να
δούνε τα ελληνικά μνημεία απ’ ό,τι εμείς. Είναι
αχαρακτήριστο το γεγονός ότι υπάρχει ένα αρκετά
μεγάλο ποσοστό (υπολογίζεται στο 30%) των Αθηναίων
που δεν έχουν επισκεφθεί ούτε μία φορά την Αθήνα.
Εν πάση περιπτώσει, επιφυλασσόμαστε για επόμενο
σχόλιο…
Η Ελλάδα έχει λοιπόν έναν φοβερό άσο στο
…τουριστικό μανίκι της. Τον εκμεταλλεύεται όμως
όσο πρέπει; Δεν νομίζω. Γιατί πώς μπορεί να πει
κανείς ότι υπάρχει συγκροτημένη τουριστική
πολιτική, τη στιγμή που – για παράδειγμα – οι
φύλακες των Μουσείων και, ακόμη χειρότερα, της
Ακρόπολης και άλλων μοναδικών ιστορικών
μνημείων – να έχουν το δικαίωμα να κλείνουν με το
«έτσι θέλω» τα μουσεία, επικαλούμενοι διάφορες
…κουφές δικαιολογίες, όπως συμπαράσταση σε
απολυμένους συναδέλφους άλλων μουσείων. Το
τελευταίο αποτελεί πραγματικό συμβάν και έγινε
πέρυσι. Αλήθεια, πώς μπορεί να δικαιολογηθεί μια
χώρα σε αυτούς τους τουρίστες που ήρθαν και είδαν
από …τα κάγκελα την Ακρόπολη. Όχι τίποτε άλλο,
αλλά αν οι άνθρωποι αυτοί – απολύτως
δικαιολογημένα – έσερναν τα εξ αμάξης για τη χώρα
μας, να μην λέμε ότι υπάρχουν σκοτεινοί
ανθελληνικοί κύκλοι που υποσκάπτουν τον
τουρισμό αλλά και την ευημερία της χώρας μας. Το
έχουμε γράψει και σε προηγούμενο σχόλιό μας ότι
πολλές φορές, ο φύλακας ενός μουσείου κι ο
ταξιτζής είναι αυτοί που επιδρούν καταλυτικά στη
διαμόρφωση της εικόνας που έχουν οι τουρίστες
για τη χώρα μας. Είναι ένα είδος «πρέσβη», καλού ή
κακού (πολλές φορές συμβαίνει το τελευταίο).
Είναι επίσης γεγονός ότι πολλές φορές ο
πολιτισμός διασώζεται και διαδίδεται από το
μεράκι απλών ανθρώπων. Θα έχετε, ασφαλώς,
προσέξει ότι στα περισσότερα τουριστικά μέρη, σε
πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά είναι η ιδιωτική
πρωτοβουλία αυτή που δημιουργεί λαογραφικές
συλλογές και μικρά, όμορφα μουσεία, χωρίς καμία
κρατική στήριξη και επιχορήγηση. Όμως οι
άνθρωποι αυτοί συνεχίζουν να επιμένουν και να
προσφέρουν πολιτισμό, χωρίς να πτοούνται από την
απουσία του κράτους.
Το γεγονός ότι δεν μπορέσαμε ως χώρα να
αναδείξουμε μία αρχαιολογική σχολή εφάμιλλη της
αμερικανικής, της αγγλικής κ.λπ., οι οποίες ασκούν
πολύμορφο και σωτήριο έργο στον τομέα των
ανασκαφών στην Ελλάδα, δείχνει – αν μη τι άλλο –
ότι επαφιέμεθα πάντα στη βοήθεια που θα έρθει απ’
έξω, από τους άλλους, τους οποίους βλέπουμε σαν
σωτήρες. Δεν θα μπορούσε όμως η Ελλάδα, με τον
πακτωλό των χρημάτων που διαθέτει σε κάτι
…μυστήρια κοινοτικά προγράμματα να εντάξει και
τη δημιουργία μιας Αρχαιολογικής Σχολής, η οποία
να είναι εφάμιλλη των ξένων αποστολών; Η έλλειψη
που εντοπίζεται δείχνει ότι δεν υπάρχει μια
συγκεκριμένη και ολοκληρωμένη πολιτική από την
πλευρά της Πολιτείας.
Όμως περιθώρια υπάρχουν, καθώς τα
κοινοτικά κονδύλια που εισρέουν στη χώρα μας θα
μπορούσαν να αξιοποιηθούν για ολοκληρωμένα
προγράμματα ανασκαφών, καταγραφής και
τεκμηρίωσης των μνημείων κάθε είδους και
περιόδου (προϊστορικής, αρχαίας, βυζαντινής και
υστεροβυζαντινής).
Όμως, για να αποδίδουμε τα του Καίσαρος
τω Καίσαρι, θα πρέπει να επισημάνουμε και την
αδιαφορία των τοπικών παραγόντων (Τοπικής
Αυτοδιοίκησης, αλλά και απλών πολιτών) που
παρεμβαίνουν στην αισθητική των μνημείων, ενώ
πολλές φορές δεν διστάζουν να τα γκρεμίσουν
προκειμένου να διαφυλάξουν τα συμφέροντά τους.
Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση που μου
περιέγραψε συνάδελφος από το Υπουργείο
Πολιτισμού: Στο υπό ανέγερση νέο ΚΤΕΛ Χαλκίδας
υπήρχε ένα παλιό εργοστάσιο, το οποίο κρίθηκε
διατηρητέο, ιδιαίτερα μάλιστα οι δύο καμινάδες
του. Όταν ο εν λόγω συνάδελφος πήγε 15 μέρες μετά
τον χαρακτηρισμό του μνημείου ως διατηρητέου, με
έκπληξη είδε ότι οι καμινάδες είχαν …γκρεμιστεί.
Η δικαιολογία; «Εμπόδιζαν τις εργασίες».
Αλλά, για να είμαστε απόλυτα
ακριβοδίκαιοι, πρέπει να επισημάνουμε και την
έλλειψη πολιτιστικής παιδείας που υπάρχει
πολλές φορές και σε διάφορους κληρικούς ανά την
Ελλάδα. Έτσι, μπορεί κανείς να δει παράθυρα
αλουμινίου σε μεταβυζαντινούς ναούς ή
υπερμεγέθη μεγάφωνα σε ναούς πολύ μικρών
διαστάσεων. Αφήνω χωρίς σχόλια τις παρεμβάσεις
που πολλές φορές γίνονται αυθαίρετα μέσα στους
ναούς, πάντα με τις υποδείξεις των κληρικών. Έτσι,
μπορεί κανείς να δει …ηλεκτρικά καντήλια και
φωτισμούς (πράσινους, κίτρινους) που μάλλον σε
ντισκοτέκ παραπέμπουν. Μπαίνω κι εδώ στον
πειρασμό να αναφέρω άλλο παράδειγμα – ίσως πιο
χαρακτηριστικό από το προηγούμενο: φίλος
συντηρητής έργων τέχνης επισκέφθηκε εκκλησία
της Κρήτης, στην οποία γίνονταν εργασίες
συντήρησης. Όταν ρώτησε τον εργάτη για ποιο λόγο
χρησιμοποιεί κάποια χρώματα βιομηχανικά –
εντελώς ακατάλληλα για τέτοια χρήση, αλλά και
κραυγαλέα αντίθετα με την αισθητική του ναού –
αυτός απάντησε: «αυτά μάς δίνει το αφεντικό που
είναι πιο φτηνά». Βέβαια, το σοκ ολοκληρώθηκε
όταν ο εργάτης τού είπε ότι ήταν Αλβανός,
μουσουλμάνος στο θρήσκευμα και έκανε αυτή την
εργασία επειδή ήταν καλοπληρωμένη!
Κλείνοντας, θα ήθελα να επισημάνω τα
εξής: Η Αρχαιολογική Υπηρεσία δεν μπορεί να είναι
πάνω από το κεφάλι του κάθε Έλληνα. Ο πολιτισμός
είναι και έμφυτος, αλλά και μπορεί να διδαχθεί. Το
πιο απλό όμως που μπορεί να γίνει είναι ο καθένας
να ενστερνισθεί την ιδέα ότι ο διαχρονικός
ελληνικός πολιτισμός είναι η ίδια η ζωή μας. Όταν
τον καταστρέφουμε και δεν τον προβάλλουμε,
μοιραία θα ακολουθήσουμε κι εμείς την
προδιαγεγραμμένη κατιούσα πορεία…
