Απόψεις
Πολιτιστικός τουρισμός: Πώς θα αναπτυχθεί;
του Τάσου Ανθουλιά
Πολιτιστικός τουρισμός: Πώς θα αναπτυχθεί;
1. Η αναπαράσταση του παρελθόντος
Φανταστείτε ένα σύγχρονο τουρίστα που έρχεται στην Ελλάδα όχι μόνο για να απολαύσει τον ήλιο και τη θάλασσα (αυτά μπορεί να τα βρει πια και αλλού, πολύ φθηνότερα), αλλά για να γνωρίσει και την τεράστια πολιτιστική παράδοση του τόπου μας. Τι μπορεί να κάνει;
Θα επισκεφθεί κάποιον αρχαιολογικό χώρο, όπου θα δει μερικές `πέτρες` και θα ακούσει τρεις γενικές `κουβέντες` από έναν ξεναγό. Οι `πέτρες` που θα δει δεν του επιτρέπουν, φυσικά, να αναπαραστήσει στο μυαλό του την εικόνα εκείνης της εποχής. Και τα λόγια που θα ακούσει από τον ξεναγό είναι, συνήθως, λιγότερα από εκείνα που ήδη γνωρίζει από τα βιβλία τα οποία έχει διαβάσει. Μπορεί, βέβαια, να επισκεφθεί και ένα μουσείο για να θαυμάσει μερικά αγάλματα, αγγεία και άλλα μικροαντικείμενα.
Αλλά ο σύγχρονος τουρίστας (αυτός που έχει μια καλλιέργεια και χρήματα που θα μπορούσε να ξοδέψει αν `αξίζει τον κόπο` – αυτός που είναι ή πρέπει να είναι ο στόχος του σημερινού τουρισμού μας) έχει ανάγκη από κάτι πολύ περισσότερο: να καταλάβει καλύτερα την εποχή, τους ανθρώπους και την ιστορία τους. Εξάλλου, πολλοί είναι πια αυτοί που παρακολουθούν την ιστορία `ζωντανά` από το Discovery Channel.
Φανταστείτε, λοιπόν, τα εξής: Κοντά στο Ηράκλειο της Κρήτης θα μπορούσε να υπάρχει ένα μεγάλο ξενοδοχείο Α κατηγορίας, χτισμένο έτσι που να αναπαριστά το ανάκτορο της Κνωσού (ή ένα χαρακτηριστικό τμήμα του). Στο ισόγειο αυτού του ξενοδοχείου (που θα είναι προσιτό – με εισιτήριο – σε όλους και όχι μόνο στους πελάτες του ξενοδοχείου) θα υπάρχει ένα `ζωντανό` μουσείο που θα αναπαριστά τη ζωή στη Μινωική Κρήτη: τα βασιλικά διαμερίσματα (με την αίθουσα του θρόνου και την αίθουσα της βασίλισσας με τα δελφίνια), τα εργαστήρια των `δημιουργών` (αυτών που κατασκεύαζαν τα αγγεία και τα άλλα είδη καθημερινής χρήσης που θαυμάζουμε στο μουσείο του Ηρακλείου), τους χώρους εξόρυξης των μετάλλων και τα εργαστήρια επεξεργασίας τους (από τους μυημένους ειδικούς τεχνίτες), τους χώρους στους οποίους γίνονταν οι ιεροτελεστίες (ταυροκαθάψια) κ.λ.π..
Ένας ειδικός χώρος θα είναι αφιερωμένος στον μυθολογικό λαβύρινθο και θα περιλαμβάνει το `παιχνίδι` εξόδου από αυτόν με τη βοήθεια του `μίτου της Αριάδνης`. Και σε έναν εξώστη του κτιρίου θα φαίνονται ο Δαίδαλος και ο Ίκαρος που προσπαθούν να `πετάξουν` προς την ελευθερία. Σε μια κατάλληλη αίθουσα θα προβάλλεται, ανά μία ώρα, μια οπτικοακουστική παρουσίαση του Μινωικού πολιτισμού – πλήρως τεκμηριωμένη, αλλά ταυτόχρονα ελκυστική (και καθόλου σοβαροφανής) με χρήση των νέων τεχνολογιών.
Θα μπορούσε κανείς να έχει αντίρρηση σε τέτοιου είδους ιδέες (ιδιαίτερα μέσα από τη νοοτροπία που μας έχει περάσει για πολλά χρόνια η – κατεστημένη – ομάδα αρχαιολόγων). Αλλά η έναρξη των περσινών Ολυμπιακών Αγώνων δείχνει πως είναι απόλυτα δυνατή μια παρουσίαση της ιστορίας μας με υψηλά στάνταρ αισθητικής (χωρίς τον κίνδυνο του κιτς).
Το πιο σημαντικό σε μια τέτοια εγκατάσταση είναι η δυνατότητα κάποιου είδους `συμμετοχής` των επισκεπτών σε διάφορες `δράσεις`: ο σημερινός επισκέπτης δεν θέλει να είναι μόνο παθητικός θεατής, θέλει να συμμετέχει – ας πούμε, να τραβάει ένα μοχλό για να ανάψει η φωτιά του σιδηρουργού, να πατάει ένα κουμπί (δίπλα στο οποίο υπάρχει μια ετικέτα που περιγράφει όλη τη διαδικασία) για να αρχίσει να γυρίζει ο τροχός του πηλοπλάστη κ.λ.π. (στο σημείο αυτό θα μπορούσαμε να ζητήσουμε από ένα οποιοδήποτε τουριστικό πρακτορείο να μας πει τι πόλος έλξης τουριστών αποτελεί το πάρκο του Αστερίξ στο Παρίσι ή το μουσείο της Μαντάμ Τυσσώ στο Λονδίνο – ατραξιόν που, φυσικά, δεν είναι δυνατό να συγκριθούν με την ιστορία του ελληνικού πολιτισμού). Μια βόλτα, επίσης, στο μουσείο των Βίκινγκς στη Γιορκ μπορεί να μας δείξει πώς από το τίποτα μπορούμε να φτιάξουμε ένα θαυμάσιο μουσείο – και πόση ώρα θα πρέπει να περιμένουμε στην ουρά για να το επισκεφθούμε. Και, βέβαια, μια επίσκεψη στο Ναυτικό Μουσείο του Λίβερπουλ μας δείχνει τι θα πει ζωντανή παρουσίαση ενός μουσείου.
Σε ένα μη τουριστικό επίπεδο μπορούμε να αναφέρουμε το νέο μουσείο Γουλανδρή στην Κηφισιά, που οδηγεί στη σύγχρονη αντίληψη της έννοιας του μουσείου, καθώς και τις προσπάθειες που γίνονται στο Πλανητάριο. Γιατί δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ανάλογες μεθοδολογίες και τεχνικές στον χώρο της ιστορίας μας και του πολιτισμού μας – και να στηρίξουμε, επιπλέον, σοβαρά και τον τουρισμό μας;).
Ανάλογες τουριστικές εγκαταστάσεις (με ποικιλία πολιτιστικών θεμάτων) μπορούν να γίνουν σε πάρα πολλά μέρη της Ελλάδας. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε μια σοβαρή επένδυση στην Αργολίδα για την παρουσίαση του Μυκηναϊκού πολιτισμού, στη Λακωνία για τον Βυζαντινό πολιτισμό (με βάση τον Μιστρά). Στη Χαλκιδική, ίσως, θα μπορούσε να παρουσιαστεί ο Μακεδονικός πολιτισμός και οι εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στο Πήλιο μπορεί να αναδειχτεί ο παλαιολιθικός πολιτισμός, αλλά και πολλά στοιχεία από τις απαρχές της ελληνικής μυθολογίας (Κένταυροι κ.λ.π.). Και μόνη της, όμως, η Μυθολογία μπορεί να δώσει σπουδαίες αναπαραστάσεις. Για παράδειγμα, οι δέκα άθλοι του Ηρακλή.
Κάνουμε τόση φασαρία για τα μάρμαρα του Παρθενώνα που μας έκλεψε ο κύριος Έλγιν. Πόσοι, όμως, ξέρουμε πως σε αυτά παρουσιάζεται η πομπή των Παναθηναίων; Δεν θα μπορούσαμε να αναπαραστήσουμε αυτή τη μεγαλειώδη πομπή;
Κάθε σημείο της ελληνικής γης έχει προσφέρει πολλά στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Δεν ήρθε η ώρα να αναδείξουμε αυτή την ιστορία;
Εκτός, όμως, από την ιστορία μας, μπορούμε να αναδείξουμε και τη διαφορετικότητα της φύσης μας. Θα αναφέρω δύο παραδείγματα: τη χελώνα καρέτα-καρέτα και το (ενεργό) ηφαίστειο της Νισύρου.
Φανταστείτε πως, αντί να χτίζουμε αυθαίρετα καταλύματα, καταστρέφοντας τη Ζάκυνθο, κατασκευάζαμε ένα ξενοδοχείο με τη μορφή μιας χελώνας καρέτα-καρέτα. Εσωτερικά, το κεφάλι της χελώνας θα μπορούσε να είναι ένα μουσείο για τη χελώνα. Τα πόδια της (εσωτερικά) θα μπορούσαν να καταλήγουν σε μικρά ενυδρεία (με δυο – τρεις χελώνες το καθένα) και θα καλούσαμε τους επισκέπτες να ενισχύσουν την προσπάθεια μας για τη σωτηρία τους. Φανταστείτε, επίσης, ένα ξενοδοχείο με τη συμβολική μορφή ενός ηφαιστείου στον κόλπο Κεφάλου της Κω (κοντά στο αεροδρόμιο – απέναντι από τη Νίσυρο). Σε αυτό θα μπορούσαν να παρουσιαστούν όλα τα στοιχεία του ηφαιστείου από το οποίο βγαίνει η ελαφρόπετρα. Και οργανωμένες εκδρομές στη Νίσυρο θα έδιναν στον επισκέπτη τη ζωντανή εικόνα της εντυπωσιακής φύσης (στο σημείο αυτό μπορείτε να φανταστείτε τις αφίσες και τα σποτ που θα έκανε ο ΕΟΤ για την τουριστική προβολή της Ελλάδας).
2. Ζωντανά ενθύμια – προβολή του ελληνικού πολιτισμού
Η καλύτερη (και οικονομικότερη) τουριστική προβολή ενός τόπου στηρίζεται στη διαφήμιση που προκύπτει από τη μεταφορά των εμπειριών των ίδιων των τουριστών στον προσωπικό και επαγγελματικό κύκλο τους, όταν επιστρέφουν στον τόπο τους. Επομένως, ένα κρίσιμο θέμα είναι τα προϊόντα που θα πάρουν μαζί τους κατά την επιστροφή – και θα τα επιδείξουν σε άλλους. Σε σχέση με τον πολιτισμό, τέτοια προϊόντα, παραδοσιακά, είναι τα βιβλία και οι φωτογραφίες (σε μορφή καρτ-ποστάλ). Τα προϊόντα αυτά δεν είναι, όμως, ιδιαίτερα `ζωντανά` και `επιδείξιμα` και, μάλιστα, στην εποχή μας – εποχή της κινούμενης εικόνας με ήχο. Επιπλέον, είναι αρκετά ακριβά σε σχέση με τα σύγχρονα προϊόντα της τεχνολογίας: πόσο κοστίζει ένα βιβλίο σε σχέση με ένα DVD (που προσφέρεται πια δωρεάν ή σε ασήμαντη τιμή με όποια εφημερίδα αγοράσεις).
Φανταστείτε, όμως, την παρουσίαση και πώληση των κατάλληλων DVD στους σχετικούς χώρους (σε μια τιμή των 5 ευρώ το καθένα, έτσι ώστε να είναι προσιτά στον οποιονδήποτε τουρίστα – το κόστος αναπαραγωγής ενός DVD δεν ξεπερνά τα 35 – 40 λεπτά). DVD με υπότιτλους σε τρεις γλώσσες (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά) με επιλογή της γλώσσας από τον χρήστη.
Για παράδειγμα, πόσοι τουρίστες δεν θα ενδιαφέρονταν, μετά την επίσκεψή τους στις Μυκήνες και στον τάφο του Αγαμέμνονα, να αγοράσουν ένα DVD με μια καλή παράσταση της τραγωδίας `Αγαμέμνων` για να `ζήσουν` την εποχή των Μυκηνών; Πόσοι τουρίστες δεν θα αγόραζαν το ιστορικό ανέβασμα των `Ορνίθων` του Κουν, μετά την επίσκεψή τους στην Επίδαυρο; Πόσοι τουρίστες δεν θα ήθελαν να δουν μιαν αναπαράσταση του τρόπου με τον οποίο η Πυθία έδινε τους χρησμούς της (και μια σύντομη αναδρομή στη λειτουργία του μαντείου) μετά την επίσκεψή τους στους Δελφούς;
Ένα μεγάλο μέρος του υλικού που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί βρίσκεται στα (αναξιοποίητα) αρχεία της ΕΡΤ. Συμπληρωματικό υλικό θα μπορούσε να δημιουργηθεί σε συνεργασία με καλλιτεχνικούς παράγοντες. Ένα μεγάλο μέρος του κόστους αυτών των (συμπληρωματικών) παραγωγών θα μπορούσε να καλυφθεί και από ευρωπαϊκά κονδύλια.
