Απόψεις
Πολιτιστικός τουρισμός: Πώς θα αναπτυχθεί; (συνέχεια…)
του Τάσου Ανθουλιά
Οι ιδέες που παρουσιάστηκαν στο προηγούμενο άρθρο μας για την αναπαράσταση του παρελθόντος ως μέσου ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού προκάλεσαν ένα σοβαρό ενδιαφέρον, αλλά και αρκετές παρεξηγήσεις. Παρεξηγήσεις που οφείλονται σε νοοτροπίες τις οποίες μας κληροδότησε το παρελθόν και οι οποίες αποτελούν και την τροχοπέδη στις όποιες προσπάθειες μιας σύγχρονης ανάπτυξης του τόπου μας.
Θα προσπαθήσουμε, λοιπόν, να ξεκαθαρίσουμε ορισμένα θέματα, τα οποία, ενώ είναι (ή θα έπρεπε να είναι) αυτονόητα, φαίνεται πως συνεχίζουν να μας δημιουργούν επικίνδυνες συγχύσεις.
- Πρώτα απ` όλα τι εννοούμε όταν αναφερόμαστε στον τουρισμό; Μπορούμε να μιλήσουμε γενικά για τουρισμό; Προφανώς όχι. Θα πρέπει να ξεχωρίσουμε τελείως τον εξωτερικό από τον εσωτερικό τουρισμό. Όχι μόνο γιατί οι ανάγκες του ντόπιου από τον ξένο τουρίστα είναι διαφορετικές, αλλά γιατί και στο πεδίο της οικονομίας έχουμε να κάνουμε με δύο τελείως διαφορετικά θέματα. Ο εσωτερικός τουρισμός δεν αφορά στην ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας. Είναι απλώς ένα μέσο μεταφοράς πόρων από ορισμένες περιοχές σε άλλες. Βγάζουμε χρήματα από τη μια τσέπη μας και τα μεταφέρουμε στην άλλη (πληρώνοντας τον αντίστοιχο Φ.Π.Α. – όταν τον πληρώνουμε – στο κράτος). Δεν έχουμε αύξηση του εθνικού εισοδήματος. Μπορούμε να μειώνουμε τις εσωτερικές ανισότητες (ή να ενισχύουμε την ανακατανομή των εισοδημάτων), αλλά δεν προσθέτουμε ούτε ένα ευρώ στο σύνολο.
Αν θέλουμε, λοιπόν, να μιλάμε για ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας, θα πρέπει να αναφερόμαστε αποκλειστικά και μόνο στον εξωτερικό (εισαγόμενο) τουρισμό. Και να σχεδιάζουμε την ανάπτυξη του με βάση τις συγκεκριμένες απαιτήσεις του. - Το δεύτερο πρόβλημα είναι ο `περίφημος` ρόλος του κράτους. Φυσικά, η τουριστική ανάπτυξη της ελληνικής επαρχίας (κυρίως σε επίπεδο εσωτερικού τουρισμού) ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του `50 και στις αρχές της δεκαετίας του `60 με πρωτοβουλία του κράτους και με την κατασκευή των `Ξενία`. Ήταν μια αναγκαία πολιτική για την ανάπτυξη της ελληνικής περιφέρειας (με την ανακατανομή των εισοδημάτων) μετά από τη λήξη του εμφυλίου πολέμου και την ανυπαρξία ιδιωτικών επενδύσεων.
- Το τρίτο πρόβλημα είναι η έλλειψη γνώσης, εκπαίδευσης και κατάρτισης. Φυσικά, αφού θεωρούμε τον τόπο μας `ομφαλό της γης` (κι ας είναι μια κουτσουλιά της παγκοσμιοποίησης), αφού θεωρούμε τον λαό μας `περιούσιο` (υπάρχει, ως γνωστόν, και ο θεός της Ελλάδας που μας βοηθάει από το Euro της Πορτογαλίας ως την Eurovision της Ουκρανίας – αλλά, δυστυχώς, δεν μας δίνει και κανένα χαρτζιλίκι), αφού θεωρούμε τον εαυτό μας πιο [`έξυπνο` από τους άλλους λαούς που εργάζονται μεθοδικά και παραγωγικά, αλλά είναι `κουτοί` και δεν απολαμβάνουν τον `χαβαλέ` μας στην καφετέρια, αφού πιστεύουμε πως `τα ξέρουμε όλα` κι ας είμαστε οι τελευταίοι στο διάβασμα και στις σχολικές μας επιδόσεις, αφού μπορούμε να μπούμε στα τουριστικά τμήματα των Τ.Ε.Ι. με μέσον όρο 3,6 (με άριστα το είκοσι!) σε δεκαοχτώ μαθήματα, γιατί να ξέρουμε τι θα ήθελαν οι ξένοι τουρίστες για να έρθουν στη χώρα μας;
Πώς, όμως, να σχεδιάσει μια τουριστική επιχείρηση τη στρατηγική της αν δεν έχει αποφασίσει για ποιο λόγο έχει δημιουργηθεί και σε ποιους απευθύνεται (σε ποιο target group), αν δεν γνωρίζει τις προσδοκίες των πελατών που θέλει να προσελκύσει, αν δεν ενδιαφέρεται καν να ερευνήσει και να μάθει;
- Το τέταρτο πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε συνειδητοποιήσει πως οι νέες τεχνολογίες αλλάζουν ριζικά και γρήγορα τα ενδιαφέροντα των υποψήφιων πελατών μας. Η εποχή των ομαδικών επισκέψεων σε αξιοθέατα ξεπερνιέται με ταχείς ρυθμούς από εκείνες τις ομάδες πελατών που θα θέλαμε να προσελκύσουμε (τους καλλιεργημένους που έχουν και μπορούν να διαθέσουν χρήματα). Ακόμα και οι επισκέπτες του Παρθενώνα δεν αυξάνουν πια (πέρσι μειώθηκαν). Η διάδοση των ηλεκτρονικών μέσων (τηλεόραση, βίντεο, DVD, υπολογιστών κ.λ.π., με συγκλονιστική βελτίωση της ποιότητας εικόνας και ήχου), καθώς και η τεράστια αύξηση στην προσφορά πολιτιστικών, ιστορικών, αρχαιολογικών και περιβαλλοντολογικών προγραμμάτων (και σε εξειδικευμένα κανάλια) οδηγούν σε μια άλλη οπτική. Ο πελάτης που θέλουμε να προσελκύσουμε δεν είναι πια ο παθητικός θεατής που έρχεται για να δει ό,τι του προσφέρουμε. Θέλει να ανακαλύψει, να βιώσει και να μάθει μέσα από την ενεργητική συμμετοχή του – και με τις δικές του αποφάσεις. Έρχεται να δει και να καταλάβει.
Αλλά ο ρόλος του σημερινού κράτους είναι τελείως διαφορετικός – προφανώς δεν μπορεί (ούτε πρέπει) να δημιουργεί τέτοιου είδους επιχειρήσεις. Δεν έχουμε ανάγκη και από άλλους διορισμένους προέδρους διοικητικών συμβουλίων, διευθυντές και δημόσιους υπάλληλους.
Ρόλος του κράτους είναι, από το ένα μέρος, η ανάπτυξη των υποδομών (αεροδρόμια, λιμάνια, δρόμοι) και, από το άλλο μέρος, ο ουσιαστικός έλεγχος της νομιμότητας (πολεοδομία, εφορία, αγορανομία, αστυνομία κ.λ.π.) με τη λιγότερη δυνατή γραφειοκρατία.
Βέβαια, τα τελευταία χρόνια `καλομάθαμε` με τις κάθε είδους επιδοτήσεις, ιδιαίτερα από την Ευρωπαϊκή Ένωση (οι `κουτόφραγκοι` μας έδωσαν πολλά χρήματα – που τα καταναλώσαμε αντί να τα επενδύσουμε σε αναπτυξιακές δραστηριότητες). Η έννοια της `επένδυσης` στον τόπο μας έχει ταυτιστεί με την αναζήτηση της επιδότησης (τα υπόλοιπα χρήματα που χρειάζονται τα δανειζόμαστε – κι όπου βγει). Πόσες, άραγε, τουριστικές επιχειρήσεις έχουν γίνει την τελευταία δεκαετία μετά από τη δημιουργία ενός σοβαρού και αντικειμενικού επιχειρηματικού σχεδίου; Πόσα επιχειρηματικά σχέδια επαληθεύτηκαν στη συνέχεια;
Στο προηγούμενο άρθρο μας αναφέραμε παραδείγματα σοβαρών ιδιωτικών επενδύσεων που μπορούν να ελκύσουν ξένους τουρίστες – όχι δημιουργία κρατικών μουσείων ή αξιοθέατων που θα ζητήσουμε από το κράτος (δηλαδή από τον Έλληνα φορολογούμενο) να μας κατασκευάσει για να κερδίσουμε κάποια χρήματα ορισμένοι τοπικοί `τουριστικοί επιχειρηματίες`. Αν αυτή ήταν η δουλειά ενός επιχειρηματία, τότε ο καθένας μας θα μπορούσε να είναι επιχειρηματίας (και, δυστυχώς, έτσι νομίζουμε).
Τα παραδείγματα που αναφέρθηκαν αποτελούν πραγματικές αυτόνομες επιχειρήσεις με απόσβεση του κόστους της επένδυσης και δημιουργία καθαρού κέρδους από την προσέλκυση νέων πελατών. Όλοι, βέβαια, μιλούν για την ανάγκη της `καινοτομίας` στην επιχειρηματικότητα (που υποτίθεται πως αποτελεί προϋπόθεση για τη σύγχρονη ανάπτυξη). Βλέπετε, όμως, πουθενά γύρω σας κάποια `καινοτομική` προσπάθεια; Το μόνο που βλέπουμε είναι να ξεφυτρώνουν καινούριες (αλλά απόλυτα ίδιες) τουριστικές επιχειρήσεις – που οδηγούν στο μοίρασμα της ίδιας πίτας σε μικρότερα κομμάτια. Το `νέο` είναι ζητούμενο μόνο από το κράτος! Ένα άθλιο κράτος που εμείς δημιουργήσαμε για την ικανοποίηση προσωπικών συμφερόντων.
Έβλεπα πρόσφατα στη ΝΕΤ μια από τις πολύ ενδιαφέρουσες ταξιδιωτικές εκπομπές της κ. Τσόκλη. Είχε επισκεφθεί την Τροία και είχε `απογοητευτεί`: Έλεγε ότι, τελικά, δεν `καταλάβαινε` τίποτα από τα ερείπια που έβλεπε (και είχε πάει να τα δει με μεγάλο ενδιαφέρον). Πραγματικά, τι να καταλάβει κανείς (αν δεν είναι αρχαιολόγος ειδικευμένος στην Τροία) από τις σκόρπιες πέτρες – απομεινάρια των εννέα διαδοχικών πόλεων (που κτίστηκαν η μια πάνω στα ερείπια της άλλης), η έβδομη από τις οποίες είναι η Τροία του Τρωικού πολέμου; Πώς θα κατανοήσει τα γεγονότα και τους ανθρώπους; Πώς να φανταστεί το λιμάνι της Τροίας, όταν σήμερα (λόγω των προσχώσεων των ποταμών) δεν φαίνεται καν η θάλασσα;
Συμπτωματικά, λίγο καιρό πριν, είχα δει μια δίωρη παραγωγή του History Channel για την Τροία: μια πλήρη αναπαράσταση της εποχής, των ανθρώπων και των γεγονότων. Τα είχα καταλάβει όλα (παρόλο που είμαι κι εγώ, δυστυχώς, απόφοιτος της ελληνικής εκπαίδευσης…).
Ο πολιτιστικός τουρισμός μπορεί να αναπτυχθεί μόνο αν μπορεί να προσφέρει στους ενδιαφερόμενους την κατανόηση του παρελθόντος – όχι απλώς μια εικόνα ερειπίων (όσο σημαντικά κι αν είναι αυτά).
