H πορεία του τουρισμού της Ρόδου
του Δρα Δημήτρη Κούτουλα
O τουρισμός της Ρόδου αναπτύχθηκε με ραγδαίους ρυθμούς τη δεκαετία του 1990 φθάνοντας από 8,1 εκατ. διανυκτερεύσεις το 1990 σε 10,8 εκατ. το 1999 (βλ. Σχήμα 1). Αυτό συνέβη όχι γιατί το επέτυχαν οι τουριστικοί φορείς με τις ενέργειές τους, αλλά επειδή αυτή ήταν η επιλογή των tour operators. Όταν άλλαξε η πολιτική των tour operators, κανείς φορέας της Ελλάδας ή της Ρόδου δεν μπόρεσε να ανακόψει την πτωτική πορεία της τουριστικής κίνησης, αφού δεν έγιναν εγκαίρως οι κατάλληλες ενέργειες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μειωθούν οι διανυκτερεύσεις σε 8,6 εκατ. το 2003.
Σχήμα 1: Σύνολο διανυκτερεύσεων στα ξενοδοχειακά καταλύματα της Ρόδου την περίοδο 1952-2003
Πηγές: EΣYE / EOT, EΞP, Λογοθέτης 1992
Το σημείο καμπής υπήρξε το έτος 1999, όταν σταμάτησαν στην Τουρκία οι πολεμικές συγκρούσεις με το PKK. Από την επόμενη σεζόν άρχισε η ραγδαία αύξηση του ρεύματος προς την Τουρκία με παράλληλη απώλεια μεριδίου αγοράς για τους ελληνικούς προορισμούς, κάτι που όμως δεν αρχικά έγινε ιδιαίτερα αισθητό στη χώρα μας, αφού η ευρωπαϊκή αγορά του οργανωμένου τουρισμού συνέχισε να μεγαλώνει. H μεγάλη πτώση στα τουριστικά μεγέθη ξεκίνησε ουσιαστικά το 2001 ως συνάρτηση τεσσάρων παραγόντων:
- Οικονομική ύφεση στις ευρωπαϊκές αγορές που προκάλεσε μείωση της ζήτησης.
- Απώλεια μεριδίου αγοράς της Ελλάδας προς τις χώρες εκτός Ευρωζώνης λόγω μη ανταγωνιστικών τιμών.
- Απουσία από τη «νέα τουριστική αγορά» που γεννήθηκε χάρη στο Internet και τις αεροπορικές εταιρίες χαμηλού κόστους.
- Αδυναμία ικανοποίησης της διαρκώς αυξανόμενης αγοράς για ταξίδια ειδικών ενδιαφερόντων και ειδικών απαιτήσεων λόγω της ‘μονοκαλλιέργειας’ τυποποιημένων διακοπών ηλίου και θάλασσας που κυριαρχεί στη Ρόδο.
- ο ανταγωνισμός διαρκώς θα εντείνεται στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου λόγω της δημιουργίας νέων ξενοδοχείων και θέρετρων υψηλών προδιαγραφών.
- η γήρανση των ξενοδοχείων και υποδομών της Ρόδου θα γίνεται ολοένα και πιο εμφανής.
- η ισοτιμία του ευρώ με τα νομίσματα άλλων μεσογειακών χωρών δεν αναμένεται να μειωθεί.
Παρά τις όποιες παροδικές εξάρσεις της ζήτησης (χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη μετακίνηση τουριστών προς τη Ρόδο από την Αίγυπτο και την Τουρκία λόγω των εκεί βομβιστικών επιθέσεων), η πορεία των εσόδων θα παραμείνει πτωτική λόγω της διαρκώς εντεινόμενης πίεσης για χαμηλότερες τιμές από τους tour operators.
Επίσης αναμένεται να διευρυνθεί το χάσμα μεταξύ των επιχειρήσεων της Ρόδου. Οι επιχειρήσεις και ειδικότερα τα ξενοδοχεία που θα επενδύσουν στο προσωπικό, τις εγκαταστάσεις και τον εξοπλισμό τους και που θα στοχεύσουν σε ειδικές κατηγορίες καταναλωτών (π.χ. οικογένειες με παιδιά, τουρίστες ειδικών ενδιαφερόντων κ.ο.κ.) με τα κατάλληλα προϊόντα (π.χ. all-inclusive, spa διεθνών προδιαγραφών), θα έχουν ικανοποιητική πληρότητα και έσοδα τα προσεχή χρόνια. Αντιθέτως, θα δυσκολεύουν συνεχώς οι συνθήκες για εκείνες τις επιχειρήσεις που απλώς θα συνεχίσουν να κάνουν ό,τι έκαναν και τις προηγούμενες δεκαετίες προσφέροντας τυποποιημένες διακοπές. Ακριβώς αυτές οι επιχειρήσεις είναι που χρειάζονται περισσότερο την υποστήριξη και καθοδήγηση από τους τουριστικούς φορείς και το κράτος.
Εξάλλου, η εποχικότητα του ροδιακού τουρισμού διαρκώς επιδεινώνεται, αντί να επιμηκύνεται η διάρκεια της σεζόν (βλ. Σχήμα 2). Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1975 πραγματοποιήθηκε κατά το τετράμηνο Ιουνίου – Σεπτεμβρίου το 61,3% όλων των διανυκτερεύσεων στα ξενοδοχεία της Ρόδου. Tο 1984 το σχετικό ποσοστό αυξήθηκε στο 64,7%, το 1993 στο 68,9%, για να φτάσει το 2000 στο 71,4% και στο 72,6% το 2003. Αυτή η εξέλιξη δείχνει την παντελή αδυναμία των τουριστικών φορέων της Ρόδου, αλλά και του E.O.T. να παρέμβουν στις εξελίξεις και να προωθήσουν έναν διακηρυγμένο και κοινό στόχο. Αντιθέτως, η εποχικότητα σε όλους τους εκτός Ελλάδας μεσογειακούς προορισμούς, όπως λ.χ. την Τουρκία και την Iσπανία, είναι πολύ πιο περιορισμένη (βλ. ΣETE 2003), γεγονός που δείχνει ότι με τα κατάλληλα μέτρα μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα.
Διανυκτερεύσεις στα ξενοδοχειακά καταλύματα της Ρόδου κατά το τετράμηνο Ιουνίου – Σεπτεμβρίου ως ποσοστό επί των ετησίου συνόλου των διανυκτερεύσεων για επιλεγμένα έτη:
- 1975: 61,3%
- 1984: 64,7%
- 1993: 68,9%
- 2000: 71,4%
- 2003: 72,6%
Πηγές: EΣYE, EOT, ΞEE, EΞP, Λογοθέτης 1992
Σχήμα 2: Ποσοστιαία κατανομή των διανυκτερεύσεων στα ξενοδοχεία της Ρόδου κατά μήνα για τα έτη 1975, 1984, 1993, 2000 και 2003
Πηγές: EΣYE / EOT, EΞP
Λογοθέτης 1992 Παράλληλα με την αύξηση της εποχικότητας παρατηρείται μείωση στη μέση παραμονή των τουριστών. Αυτή ανήλθε το 2001 στις 8,3 διανυκτερεύσεις για τα ξενοδοχεία της Ρόδου, όταν το 1991 ήταν 9,7 διανυκτερεύσεις και το 1981 9,9 διανυκτερεύσεις. Μέση παραμονή στα ξενοδοχειακά καταλύματα της Ρόδου για επιλεγμένα έτη:
- 1981: 9,9 διανυκτερεύσεις
- 1991: 9,7 διανυκτερεύσεις
- 2001: 8,3 διανυκτερεύσεις
Πηγές: EΣYE / EOT, Λογοθέτης 1992
Η μείωση της διάρκειας παραμονής προκύπτει επίσης από την αναλογικά ταχύτερη ανάπτυξη των αφίξεων με charter σε σύγκριση με τις διανυκτερεύσεις κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, η δε πτώση των τελευταίων ετών είναι πιο έντονη στις διανυκτερεύσεις (βλ. Σχήμα 3). Παράλληλα διαπιστώνεται ότι οι ξενοδοχειακές κλίνες αυξάνονται από το 1988 με ρυθμούς ταχύτερους από την αύξηση των διανυκτερεύσεων.
Σχήμα 3: Μεταβολή στις διανυκτερεύσεις των ξενοδοχειακών καταλυμάτων της Ρόδου, τις αφίξεις με πτήσεις charter στη Ρόδο καθώς και στις ξενοδοχειακές κλίνες έναντι του έτους βάσης 1981 (1981 = 100)
Πηγές: EΣYE/EOT, EΞP, YΠA, Λογοθέτης 1992
H υποαπασχόληση του ξενοδοχειακού δυναμικού της Ρόδου τα τελευταία χρόνια λόγω:
- της μείωσης των αφίξεων,
- της μείωσης των διανυκτερεύσεων,
- της εντεινόμενης εποχικότητας,
- της μείωσης στη μέση παραμονή και
- της συγκριτικά ταχείας αύξησης των ξενοδοχειακών κλινών
αντανακλάται σε έναν άλλο δείκτη, τις διανυκτερεύσεις ανά κλίνη (βλ. Σχήμα 4). Από το 1999 – με 163 διανυκτερεύσεις ανά κλίνη – παρατηρείται μια συνεχής πτώση του δείκτη που έφτασε το 2003 στις 126 διανυκτερεύσεις. Όμως και καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, οι διανυκτερεύσεις ανά κλίνη ουδέποτε υπερέβησαν το μέσο όρο της περιόδου 1960-2003, ο οποίος ανήλθε στις 173 διανυκτερεύσεις περιλαμβάνοντας και τα έτη με έντονο το φαινόμενο του «overbooking» και πάνω από 200 διανυκτερεύσεις ανά κλίνη (με μέγιστη τιμή τις 226 διανυκτερεύσεις το 1976).
Σχήμα 4: Διανυκτερεύσεις ανά κλίνη
Πηγές: EΣYE / EOT, ΞEE, EΞP
Λογοθέτης 1992 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέλιξη της τουριστικής κίνησης της Ρόδου ως προς τις εθνικότητες. Στις τρεις παραδοσιακές αγορές του ροδιακού τουρισμού – δηλ. τη Βρετανία, τη Γερμανία και τη Σκανδιναβία – υπήρξε τα τελευταία χρόνια μια μεγάλη μείωση τόσο στους απόλυτους αριθμούς επισκεπτών όσο και στο μερίδιο αυτών των εθνικοτήτων επί του συνόλου των τουριστών (βλ. Πίνακα 1 και Σχήμα 5). Οι αφίξεις με charter από αυτές τις τρεις χώρες ήταν μειωμένες το 2004 μέχρι και σε ποσοστό 29,1% σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Ομοίως, υποχώρησε και η ποσοστιαία συμμετοχή των τριών χωρών στο σύνολο των αφίξεων με charter τα τελευταία δέκα χρόνια. Tο αθροιστικό μερίδιο της Βρετανίας, της Γερμανίας και των σκανδιναβικών χωρών επί του εισερχόμενου τουρισμού της Ρόδου έπεσε από 77,3% το 1994 σε 62,6% το 2004, το χαμηλότερο στην ιστορία του ροδιακού τουρισμού. Oι Βρετανοί επιβάτες πτήσεων charter επέτυχαν πάντως το 2002 το υψηλότερο μερίδιο των τελευταία δέκα ετών με 33,5% επί του συνόλου αφίξεων με charter.
Σχήμα 5: Μερίδιο τουριστών από τη Βρετανία, τη Γερμανία και τις σκανδιναβικές χώρες επί του συνόλου των αφίξεων με πτήσεις charter στη Ρόδο για την περίοδο 1991-2004
Πηγή: YΠA
Πίνακας 1: Αφίξεις επιβατών με πτήσεις charter στη Ρόδο από τις κύριες χώρες προέλευσης τουριστών Εθνικότητα τουριστών Αφίξεις με charter 2004 Μέγιστος αριθμός αφίξεων με charter Έτος με τις μέγιστες αφίξεις Διαφορά αφίξεων 2004 από το έτος με τις μέγιστες αφίξεις
Πηγή: YΠA
Τη στιγμή που οι τρεις παραδοσιακές αγορές της ρόδου υποχωρούν, άλλες γνωρίζουν αξιόλογη ανάπτυξη. Όπως προκύπτει από το σχήμα 6, οι αφίξεις με charter από την Ιταλία, την Αυστρία και την Ανατολική Ευρώπη σημείωσαν το 2004 επίπεδα ρεκόρ. Μάλιστα, οι Ιταλοί τουρίστες σχεδόν τριπλασίασαν το μερίδιό τους φτάνοντας από το 3,5% επί των συνολικών αφίξεων με charter το 1991 στο 9,9% το 2004. Ανοδική τάση έχουν επίσης οι αφίξεις από τις Κάτω Xώρες και τη Γαλλία. Καμιά άλλη αγορά – πλην αυτής του Ισραήλ και σε μικρότερο βαθμό της Ελβετίας – δεν είχε τόσο κακή πορεία όπως αυτή της Βρετανίας, της Γερμανίας και των σκανδιναβικών χωρών.
Μια άλλη εθνικότητα που παρουσίασε αξιόλογη αύξηση είναι οι Έλληνες (βλ. Πίνακα 2). Το μερίδιο των Ελλήνων στις συνολικές διανυκτερεύσεις αυξήθηκε από το 6,1% το 1999 στο 8,8% το 2004.
Σχήμα 6: Μερίδιο τουριστών από επιλεγμένες χώρες επί του συνόλου των αφίξεων με πτήσεις charter στη Ρόδο για την περίοδο 1991-2004
Πηγή: YΠA
Πίνακας 2: Μερίδιο ημεδαπών στο σύνολο των διανυκτερεύσεων σε ξενοδοχεία της Ρόδου Έτος Σύνολο διανυκτερεύσεων Διανυκτερεύσεις ημεδαπών Μερίδιο ημεδαπών στο σύνολο
Πηγή: EΞP
Το συμπέρασμα που προκύπτει από τα παραπάνω είναι ότι η έλλειψη στρατηγικής ανάλυσης και σχεδιασμού για τον τουρισμό της Ρόδου εμπόδισε τους τουριστικούς φορείς να αντιληφθούν εγκαίρως τις ανακατατάξεις στις χώρες προέλευσης των τουριστών και να επικεντρώσουν τις ενέργειες προβολής σε εκείνες τις αγορές που έχουν προοπτικές ανάπτυξης. Αντί για αυτό, δαπανώνται κονδύλια προβολής σε αγορές που βρίσκονται σε σταθερή πτωτική πορεία εδώ και χρόνια.
Ουσιαστικά έχει παραχωρηθεί η πρωτοβουλία στους tour operators για να αναπτύξουν – και εν τέλει να ελέγξουν – εκείνοι κάποιες νέες αγορές, οι δε επιχειρήσεις και φορείς της Ρόδου τρέχουν πίσω από τις εξελίξεις όταν οι tour operators στρέφουν σε άλλους προορισμούς την πελατεία των παραδοσιακών αγορών.
